کبد یک عضو بزرگ بدن است که در سمت راست شکم قرار دارد. حدود یک کیلو و چهارصد گرم وزن دارد، رنگ آن قرمز مایل به قهوه‌ای است و هنگام لمس ظاهری لغزنده و کشسان دارد. به‌طورمعمول شما نمی‌توانید کبد را احساس کنید، زیرا که توسط قفسه سینه محافظت می‌شود. کبد دارای دو قسمت بزرگ است که لوب راست و لوب چپ نامیده می‌شوند. کیسه صفرا در زیر کبد واقع شده است و در مجاورت غده پانکراس و روده قرار گرفته است. کبد و ارگان‌هایی که از آن نام بردیم، با همکاری یکدیگر در هضم، جذب و فراوری مواد غذایی شرکت دارند.
وظیفه اصلی کبد پالایش خون است که از دستگاه گوارش وارد آن می‌شود، پس‌ازآن خون پالایش‌شده می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن انتقال یابد. همچنین کبد وظیفه سم‌زدایی مواد شیمیایی و متابولیسم داروها را نیز بر عهده دارد. هم‌زمان با انجام این وظایف، مایع صفرا را ترشح می‌کند که درنهایت وارد روده‌ها می‌شود. همچنین کبد پروتئین‌های مهمی می‌سازد که در فرایندهایی همچون لخته شدن خون و سایر عملکردهای اساسی بدن نقش دارند.
عملکرد کبد
کربوهیدرات، چربی و پروتئین‌های موجود در غذاها از طریق دستگاه گوارش و وریدی به نام سیاهرگ باب وارد کبد می‌شوند. مواد مغذی از طریق انشعابات کوچک سیاهرگ باب به داخل کبد منتقل شده و در آنجا از دیواره‌های رگ‌های خونی به درون سلول‌های کبدی وارد می‌شوند. سلول‌های کبدی همانند کارخانه‌های کوچک تولیدی، از این مواد مغذی استفاده کرده تا اجزاء و پیش‌نیازهای مهم بدن را تولید کند، ماند: صفرا، کلسترول، اجزاء و فاکتورهای موردنیاز سیستم ایمنی بدن، پروتئین‌های پلاسما، آلبومین و غیره. از طریق یک سیستم سم‌زدایی منحصربه‌فرد، کبد وظیفه مهم حذف سموم و ناخالصی‌ها (مانند داروها و موادِ نگه‌دارنده) از خون را نیز بر عهده دارد. همچنین کبد پایگاه مهمی برای تبدیل مواد غذایی به انرژی و ذخیره آن به کمک گلیکوژن است. ویتامین‌های محلول در چربی مانند D و E نیز در کبد ذخیره می‌شوند. هنگامی که کبد دچار بیماری می‌شود، توانایی کبد در انجام متابولیسم، سم‌زدایی و ذخیره‌سازی کاهش می‌یابد. هنگامی که این فرآیندهای ضروری به‌درستی انجام نشوند، تمام بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
بیماری‌ها و مشکلات کبد
هپاتیت
هپاتیت (التهاب کبد)، معمولاً توسط ویروس‌هایی مانند هپاتیت A ،B، و C ایجاد می‌شود. هپاتیت می‌تواند علل غیر عفونی نیز داشته باشد، ازجمله در اثر عواملی همچون تجمع داروها در کبد، واکنش‌های آلرژیک و چاقی.
سیروز کبدی
آسیب‌دیدگی طولانی‌مدت کبد در اثر هر عاملی، می‌تواند به آسیب دیگی دائمی کبد منجر شود، وضعیتی که به آن سیروز کبدی می‌گویند. در چنین شرایطی کبد نمی‌تواند به‌درستی وظایف خود را انجام دهد.
سرطان کبد
شایع‌ترین نوع سرطان کبد، هپاتوسلولار کارسینوما است، که تقریباً همیشه پس از سیروز کبدی ایجاد می‌شود.
نارسایی کبد
نارسایی کبد علل متعددی دارد ازجمله عفونت‌ها و بیماریهای ژنتیکی.
آسیت کبدی
همان‌طور که سیروز کبدی پیشرفت می‌کند، کبد دچار نشت مایعات (آسیت) به داخل شکم می‌شود. در چنین شرایطی شکم به‌شدت متورم و بزرگ می‌شود.
هموكروماتوز
در هموكروماتوز آهن در کبد رسوب کرده و باعث آسیب‌دیدگی آن می‌شود. آهن می‌تواند در بخش‌های دیگر بدن نیز رسوب کرده و باعث مشکلات دیگری برای بیمار شود.
کلانژیت اسکلروئیدی اولیه
یک بیماری نادر با علل ناشناخته است، کلانژیت اسکلروزیس اولیه باعث التهاب و آسیب‌دیدگی مجاری صفراوی در کبد می‌شود.
سیروز صفراوی
در این اختلال نادر، یک فرآیند نامشخص، کانال صفراوی در کبد را به‌آرامی از بین می‌برد. درنتیجه کبد به تدریج دچار آسیب‌دیدگی دائمی (سیروز) می‌شود.
کبد چرب غیرالکلی
رسوب و تجمع چربی درون سلول‌های کبدی که معمولاً در افراد دارای اضافه‌وزن یا افراد مبتلابه چاقی شکمی رخ می‌دهد، کبد چرب غیرالکلی نامیده می‌شود.
تشخیص بیماریهای کبدی
آزمایش خون برای تشخیص بیماریهای کبدی مورداستفاده قرار می‌گیرد:
- پانل (شاخص‌های آزمایشگاهی) عملکرد کبد: شاخص‌های آزمایشگاهی خون می‌توانند عملکرد کبد را بررسی کنند. شاخص‌های متعددی در این زمینه وجود دارد ازجمله:
- ALT (آلانین آمینوترانسفراز): بالا بودن سطح ALT می‌تواند نشان‌دهنده وجود بیماری کبدی و یا هرگونه آسیب‌دیدگی کبدی دیگر ازجمله هپاتیت باشد.
- AST (آسپارتات آمینوترانسفراز): AST همراه با ALT، برای ارزیابی آسیب‌های کبدی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- الکالین فسفاتاز (Alkaline phosphatase): الکالین فسفاتاز در سلول‌های ترشح‌کننده صفرا (در کبد) وجود دارد. در استخوان‌ها نیز یافت می‌شود. سطح بالا اغلب به این معنی است که جریان صفراوی دچار انسداد شده است.
- بیلی‌روبین (Bilirubin): سطوح بالای بیلی‌روبین، نشان‌دهنده وجود اختلال در کبد است.
- آلبومین (Albumin): به‌عنوان بخشی از سطح پروتئین کل، آلبومین در خصوص عملکرد کبد، اطلاعات مفیدی را در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
- آمونیاک: زمانی که کبد به‌درستی کار نکند، میزان آمونیاک در خون افزایش می‌یابد.
- آزمایش هپاتیت A: اگر پزشک به هپاتیت A مشکوک باشد، علاوه بر آزمایش شاخص‌های کبدی، برای تشخیص ویروس هپاتیت A، آنتی‌بادی‌های این ویروس را نیز آزمایش می‌کند.
- آزمایش هپاتیت B: پزشک می‌تواند سطح آنتی‌بادی‌های بیمار را آزمایش کند تا تعیین شود آیا بیمار به ویروس هپاتیت B مبتلا شده است یا نه.
- آزمایش هپاتیت C: علاوه بر بررسی عملکرد کبد، آزمایش خون می‌تواند تعیین کند که آیا بیمار مبتلابه ویروس هپاتیت c شده است یا نه.
- آزمایش زمان پروترومبین (PT): تست زمان پروترومبین یا PT، معمولاً برای ارزیابی دوز مصرفی داروی وارفارین (Coumadin) که یک رقیق‌کننده خون است، انجام می‌شود. همچنین این آزمایش برای ارزیابی مشکلات لخته شدن خون نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- آزمایش زمان نسبی ترومبوپلاستین PTT :PTT برای بررسی مشکلات لخته شدن خون، درخواست می‌شود.
آزمایش‌های تصویربرداری برای تشخیص شرایط کبدی عبارت‌اند از:
- سونوگرافی: سونوگرافی می‌تواند برای بسیاری از بیماریهای کبدی، ازجمله سرطان، سیروز، یا مشکلات مربوط به کیسه صفرا مورداستفاده قرار گیرد.
- سی‌تی‌اسکن (توموگرافی کامپیوتری): CT اسکن می‌تواند تصاویر دقیقی از کبد و سایر اعضای شکمی فراهم کند.
- بیوپسی (نمونه‌برداری) کبدی: به‌طورمعمول بیوپسی کبد، در صورت لزوم بعد از سایر آزمایشات مانند آزمایش خون یا سونوگرافی انجام می‌شود، به کمک این آزمایش می‌توان از اختلالات کبدی اطلاعات لازم را کسب نمود.
- اسکن کبد و طحال: از اسکن هسته‌ای که به کمک مواد رادیواکتیو انجام می‌شود، برای تشخیص تعدادی از بیماری‌ها، ازجمله آبسه کبد، تومورها و دیگر مشکلات مربوط به عملکرد کبد، کمک گرفته می‌شود.
درمان
هپاتیت (A)
هپاتیت A معمولاً با گذشت زمان خودبه‌خود درمان می‌شود.
هپاتیت (B)
اغلب هپاتیت مزمن B نیاز به درمان با داروهای ضدویروسی دارد.
پیوند کبد
پیوند کبد زمانی لازم است که کبد نتواند به‌خوبی به وظایف خود عمل کند، که ممکن است در اثر عوامل متعددی این حالت ایجاد شود.
سرطان کبد
درحالی‌که معمولاً درمان سرطان کبد مشکل است، درمان می‌تواند شامل گزینه‌هایی همچون شیمی‌درمانی و رادیوتراپی باشد. در بعضی موارد، جراحی برداشت کبد یا پیوند کبد انجام می‌شود.
پاراسنتز یا مایع کشی
هنگامی که بیمار دچار آسیت شدید کبدی تورم شکم در اثر نارسایی کبد باشد و دچار عارضه گردد، یک سوزن نازک از طریق پوست وارد حفره شکمی می‌شود تا مایعات جمع شده خارج شوند.
ای‌آرسی‌پی یا کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد (ERCP)
با استفاده از یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر که در انتهای آن دوربین و ابزارهای خاص جراحی تعبیه شده است، پزشکان می‌توانند برخی از مشکلات کبدی را تشخیص داده و حتی درمان کنند.
راه‌های داشتن کبد سالم
داشتن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم
کنترل وزن در جلوگیری از مبتلا شدن به بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD)، که می‌تواند منجر به سیروز کبدی شود بسیار نقش دارد. قهوه، چای، انگور، گریپ‌فروت و خانواده کلم برای سلامتی کبد مفید هستند.
مراقب مصرف داروهای خاص باشید
گاهی اوقات بعضی از داروهای کاهنده کلسترول، دارای عوارض جانبی هستند که می‌تواند به اختلالات کبدی منجر شود. اگر داوری استامينوفن بیش‌ازحد مجاز استفاده شود، می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی کبد شود. ممکن است افراد بدون آنکه متوجه باشند، استامینوفن زیادی در طول روز مصرف کنند، استامینوفن در بسیاری از داروهای سرماخوردگی و مسکن‌ها وجود دارد.
