نارسایی حاد کبد به معنای متوقف شدن ناگهانی کارایی کبد (طی چند روز یا چند هفته) در شخصی است که سابقه هیچ بیماری کبدی از قبل نداشته است. نارسایی حاد کبد کمتر از نارسایی مزمن کبد شایع است. نارسایی مزمن کبد به مرور زمان و طی دوره زمانی طولانی ایجاد می‌شود. نارسایی حاد کبد می‌تواند عوارض بسیار جدی مانند خونریزی شدید یا افزایش فشار در مغز را ایجاد کند و بنابراین این مشکل یک موقعیت اورژانسی است که نیاز به بستری کردن بیمار و اقدامات فوری دارد. بسته به این که علت نارسایی حاد کبد چه چیزی باشد، در برخی از موارد می‌توان آن را درمان کرد و کبد را به حالت عادی بازگرداند. البته در بسیاری از موارد نیز تنها راه درمان، پیوند کبد است.
علل
نارسایی حاد کبدی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های کبدی به شدت آسیب دیده‌اند و دیگر نمی‌توانند عملکردی داشته باشند. علل احتمالی بروز این وضعیت عبارت‌اند از:
- مصرف بیش از حد استامینوفن: مصرف بیش‌ازحد استامینوفن یکی از شایع‌ترین علل نارسایی کبدی است. نارسایی حاد کبد بعد از مصرف یک دوز بسیار بالای استامینوفن یا مصرف دوز بالا طی چند روز متوالی، رخ می‌دهد.اگر خودتان یا یکی از اطرافیان شما مقادیر زیادی استامینوفن مصرف می‌کند لازم است فوراً به پزشک مراجعه کند و لازم نیست که تا زمان بروز علائم نارسایی صبر کند.
- داروهای تجویزی: برخی از داروهای تجویز شده توسط پزشکان مانند آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و داروهای ضد تشنج می‌توانند موجب نارسایی حاد کبد شوند.
- مکمل‌های گیاهی: داروهای گیاهی و مکمل‌ها مانند Kava، افدرا (ماهوانگ)، skullcap و pennyroyal از جمله مکمل‌هایی هستند که گفته می‌شود به کبد آسیب زده و موجب نارسایی کبد می‌شوند.
- هپاتیت و سایر ویروس‌ها: هپاتیت آ، هپاتیت بی و هپاتیت سی می‌توانند موجب نارسایی و ازکارافتادگی کبد شوند سایر ویروس‌هایی که موجب نارسایی کبد می‌شوند عبارت‌اند از ویروس اپشتاین بار(Epstein-Barr)، ویروس سیتومگالوویروس (cytomegalovirus) و ویروس هرپس سیمپلکس (herpes simplex) می‌باشد.
- مسمومیت: برخی مواد سمی می‌توانند موجب نارسایی حاد کبد شوند از جمله قارچ‌های وحشی سمی که اشتباهاً به جای قارچ سالم خورده می‌شوند.
- بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌های خودایمنی بیماری‌هایی هستند که در آن سیستم ایمنی بدن اشتباهاً به بافت‌های سالم بدن حمله‌ور می‌شود و آن‌ها را از بین می‌برد. در بیماری هپاتیت خودایمنی نیز سیستم ایمنی بدن به سلول‌های کبد حمله کرد و موجب التهاب و آسیب کبدی می‌شود.
- بیماری عروق داخل کبد: بیماری‌های عروقی مانند سندرم باد-کیاری، می‌توانند موجب مسدود شدن رگ‌های داخل کبد و نهایتاً نارسایی حاد کبدی شوند.
- اختلالات متابولیسمی: برخی اختلالات نادر متابولیسمی مانند بیماری ویلسون و کبد چرب حاد بارداری در موارد کمی موجب نارسایی حاد کبد می‌شوند.
- سرطان: سرطان کبد یا سرطان‌های دیگری که از ارگان‌های دیگر آغاز شده اما به کبد نفوذ می‌کنند می‌توانند موجب نارسایی و عدم عملکرد کبد شوند.
در بسیاری از مواردی که افراد به نارسایی حاد کبد مبتلا می‌شوند، علت اصلی بروز این مشکل ناشناخته است.
علائم نارسایی کبد
علائم و نشانه‌های نارسایی و ازکارافتادگی کبد عبارت‌اند از:
- زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان)
- درد در قسمت بالا و راست شکم
- تورم شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
- احساس ناخوشی کلی
- حواس‌پرتی و گیجی
- خواب‌آلودگی
عوارض
نارسایی حاد کبد اغلب موجب بروز عوارضی می‌شود از جمله:
- تجمع مایع در مغز (ورم مغزی): تجمع مایع در مغز موجب بالا رفتن فشار داخل مغز می‌شود که این وضعیت می‌تواند موجب شود که بافت مغز از فضایی که در داخل آن قرار دارد بیرون بزند (فتق). ورم مغزی همچنین می‌تواند باعث شود که به مغز خون کافی نرسد.
- خونریزی و اختلالات خونریزی: کبدی که دچار نارسایی شده است نمی‌تواند مواد لخته کننده‌ی خون را به میزان کافی تولید کند. افراد مبتلا به نارسایی کبد اغلب دچار خونریزی گوارشی می‌شوند و ممکن است کنترل کردن این خونریزی مشکل باشد.
- عفونت: افراد مبتلا به نارسایی کبد بیش از دیگران در معرض ابتلا به انواع عفونت و خصوصاً عفونت خون، تنفسی و ادراری هستند.
- نارسایی کلیه: معمولاً نارسایی کبد، نارسایی کلیه را نیز به دنبال دارد خصوصاً در مواردی که نارسایی کبد بر اثر مصرف زیاد استامینوفن باشد چرا که استامینوفن علاوه بر کبد به کلیه نیز آسیب می‌زند.
تشخیص
تست‌ها و روش‌های تشخیصی که برای تشخیص نارسایی کبد به کار می‌روند عبارت‌اند از:
آزمایش خون
آزمایش خون برای تعیین عملکرد کبد از جمله آزمایش زمان پروترومبین. در این آزمایش مدت زمان لخته شدن خون اندازه‌گیری می‌شود. در صورتی که بیمار به نارسایی حاد کبد مبتلا باشد، خون او با سرعتی کمتر از سرعت طبیعی لخته می‌شود.
عکسبرداری
پزشک ممکن است برای ارزیابی وضعیت کبد انجام سونوگرافی کبد را تجویز کند. در برخی از عکسبرداری‌های انجام شده از کبد ممکن است آسیب کبدی قابل‌رؤیت باشد و یا ممکن است این عکسبرداری‌ها به تشخیص علت بروز مشکلات کبدی کمک کنند.
آزمایش بافت کبد
ممکن است پزشک انجام نمونه‌برداری از کبد را تجویز کند. آزمایش کردن بافت کبد به پزشک کمک می‌کند که متوجه شود چرا کبد به درستی عمل نمی‌کند. از آنجایی که افراد مبتلا به نارسایی حاد کبد در معرض خطر خونریزی زیاد در حین نمونه‌برداری هستند، ممکن است نمونه‌برداری به روش ترانسجاگولار انجام شود. در این روش یک برش بسیار کوچک در گردن ایجاد می‌شود و یک لوله باریک وارد سیاهرگ گردنی شده و از آنجا وارد قلب و سپس سیاهرگ کبدی می‌شود. در این مرحله، یک سوزن از داخل لوله بیرون می‌آید و از طریق آن از بافت کبد نمونه‌برداری می‌شود.
درمان نارسایی کبد
در ابتدا پزشک سعی می‌کند که علائم و نشانه‌های ناشی از نارسایی کبدی را کنترل کند و از بروز عوارض ناشی از نارسایی کبدی جلوگیری کند. برخی از اقدامات انجام شده در این زمینه عبارت‌اند از:
کاهش فشار بالای درون مغز ( ناشی از مایعات اضافه)
ورم مغزی که ناشی از وجود مایعات اضافه در مغز است موجب زیاد شدن فشار در مغز می‌شود. با تجویز داروهایی می‌تواند از تجمع مایعات اضافه در مغز جلوگیری کرد.
زیر نظر داشتن بیمار برای بروز عفونت‌های احتمالی
پزشک به صورت منظم از خون و ادرار بیمار نمونه‌گیری کرده و نمونه را آزمایش می‌کند تا در صورت بروز عفونت، سریعاً متوجه آن شود. در صورتی که پزشک حدس بزند که بیمار دچار عفونت شده، داروهایی برای مبارزه با عفونت تجویز می‌کند.
پیشگیری از خونریزی شدید
پزشک می‌تواند برای کاهش خطر خونریزی، داروهایی برای بیمار تجویز کند. در صورتی که بیمار، خون زیادی را از دست بدهد، پزشک برای تشخیص محل خونریزی در بدن، آزمایش‌هایی را انجام می‌دهد. در صورت نیاز، انتقال خون به بیمار نیز انجام می‌شود.
روش‌های درمان نارسایی حاد کبد عبارت‌اند از:
دارو برای درمان مسمومیت
نارسایی حاد کبدی که بر اثر مصرف زیاد استامینوفن یا مسمومیت با قارچ باشد با مصرف دارو درمان می‌شود. این داروها اثر سمی دارو یا قارچ را خنثی می‌کنند و بنابراین ممکن است بتوانند آسیب کبدی را کاهش دهند.
پیوند کبد
در صورتی که نارسایی حاد کبد را نتوان درمان کرد، تنها راه حل باقی مانده‌ی ممکن، انجام جراحی پیوند کبد است. طی این عمل جراحی، کبد بیمار برداشته می‌شود و با یک کبد سالم که از شخص دیگری اهدا شده است جایگزین می‌شود.
پیشگیری
شما می‌توانید با مراقبت بیشتر از سلامت کبد خود، خطر بروز نارسایی کبدی را کاهش دهید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک را طبق دستور مصرف کنید. اگر می‌خواهید دارویی مانند استامینوفن را به صورت غیرتجویزی مصرف کنید، به راهنمای دارو توجه کنید تا دوز مصرفی مناسب را بدانید و بیشتر از این مقدار مصرف نکنید.
- زمانی که برای هر مشکلی به پزشک مراجعه می‌کنید و او می‌خواهد دارویی برای شما تجویز کند، حتماً به او بگویید که چه داروهایی دیگری مصرف می‌کنید. حتی داروهای غیر تجویزی یا داروهای گیاهی و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید را نام ببرید تا از بروز تداخل‌های دارویی جلوگیری کنید.
- از انجام رفتارهای پرخطر اجتناب کنید برای مثال سرنگ اشتراکی مصرف نکنید. سیگار نکشید. اگر می‌خواهید گوش (یا بینی یا هر قسمت دیگر بدن) خود را سوراخ کنید یا اگر می‌خواهید تاتو کنید، در ابتدا مطمئن شوید که وسایل و ابزار به‌کاررفته برای این کار کاملاً استریل و تمیز هستند.
- واکسینه شوید. اگر به هر دلیلی در معرض خطر ابتلا به هپاتیت هستید و یا در گذشته هر نوعی از ویروس هپاتیت را گرفتید و یا به بیماری مزمن کبدی مبتلا شدید، لازم است که حتماً با پزشک خود در مورد زدن واکسن هپاتیت ب مشورت کنید. برای هپاتیت نوع آ نیز واکسن وجود دارد.
- از تماس داشتن با مایعات و خون سایر افراد اجتناب کنید. فرو رفتن اتفاقی سوزن در بدن یا عدم تمیز کردن خون و مایعات بدن بیماران مبتلا به هپاتیت، موجب گسترش و انتقال ویروس به دیگران می‌شود. استفاده از مسواک یا تیغ اصلاح اشتراکی نیز ویروس را انتقال می‌دهد.
- در استفاده از هرگونه اسپری حاوی مواد شیمیایی احتیاط کنید. مطمئن شوید که در هنگام استفاده از اسپری، اتاق تهویه مناسبی دارد یا از ماسک استفاده کنید. در هنگام استفاده از اسپری‌های حشره‌کش، قارچ‌کش، رنگ و سایر مواد شیمیایی حتماً از دستورات نوشته‌شده روی قوطی پیروی کنید و احتیاط‌های لازم را رعایت کنید.
- هنگام استفاده از حشره‌کش، قارچ‌کش یا سایر مواد شیمیایی به پوست خود نیز توجه داشته باشید و پوست خود را با آستین و شلوار بلند، کلاه و ماسک بپوشانید.
- وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید. چاقی مفرط موجب بروز بیماری به نام کبد چرب غیرالکلی می‌شود که این بیماری می‌تواند خطر بروز سیروز کبدی و هپاتیت را نیز بالا ببرد.
