در ورودی معده شما یک دریچه وجود دارد که از ماهیچه‌های حلقوی درست شده است. به این دریچه اسفنکتر تحتانی مری می‌گویند. در حالت طبیعی به محض آن که غذا وارد معده می‌شود، این دریچه بسته خواهد شد. اگر این دریچه به‌طور کامل بسته نشود و یا گاهی اوقات باز بماند، ممکن است اسید موجود در معده از آن عبور کرده و وارد مری شود. این امر می‌تواند باعث علائمی همچون سوزش سر معده و یا درد در ناحیه قفسه سینه شود که به آن ریفلاکس می‌گویند. اگر علائم بازگشت اسید معده به مری دو بار در هفته برای شما اتفاق افتد، به بیماری ریفلاکس معده مبتلا گشته‌اید. که به آن بیماری بازگشت اسید معده به مری نیز می‌گویند.
علل رفلاکس معده
یکی از علت‌های شایع بیماری ریفلاکس اسید معده، اختلالی است که در معده ایجاد می‌شود به نام فتق هیاتال یا فتق حجاب حاجز. این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که قسمت فوقانی معده و دریچه تحتانی مری به سمت بالا و دیافراگم حرکت می‌کنند، عضله‌ای که شکم را از قفسه سینه جدا می‌کند. به‌طور معمول، دیافراگم به حفظ اسید در معده کمک می‌کند. اما اگر کسی فتق هیاتال داشته باشد، ممکن اسید به سمت بالا و مری حرکت کند، بنابراین باعث بروز علائم بیماری ریفلاکس خواهد شد. از دیگر عوامل خطرساز برای ابتلای به بیماری ریفلاکس معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خوردن حجم زیادی از غذا و یا خوابیدن درست پس از مصرف یک وعده غذایی
- اضافه‌وزن یا چاقی
- خوردن یک وعده غذایی سنگین و دراز کشیدن بر روی پشت و یا خم شدن از کمر
- خوردن تنقلات نزدیک به زمان خواب
- خوردن غذاهای خاص مانند مرکبات، گوجه‌فرنگی، شکلات، نعناع، سیر، پیاز، یا غذاهای تند یا چرب
- نوشیدن برخی نوشیدنی‌ها مانند نوشیدنی‌های گازدار، قهوه یا چای
- سیگار کشیدن
- باردار شدن
- مصرف آسپیرین، ایبوپروفن، برخی از داروهای ضد اسپاسم عضلانی یا داروهای فشارخون
علائم
نشانه‌های رایج رفلاکس اسید معده عبارت‌اند از:
- سوزش سر دل
- سرگیجه
علائم دیگر بیماری ریفلاکس اسید معده عبارت‌اند از:
- نفخ كردن
- مدفوع خونی یا سیاه یا استفراغ خونین
- آروغ زدن
- دیسفاژی: باریک شدن مری که باعث ایجاد احساس گیرکردن غذا در گلو می‌شود.
- سکسکه‌ای که از بین نمی‌رود.
- حالت تهوع
- کاهش وزن بدون علت شناخته شده
- خستگی، سرفه‌های خشک، احساس خفگی یا گلودرد مزمن
مشکلات همراه با رفلاکس معده
سوزش سر دل
در بیماران مبتلا به ریفلاکس معده، هنگامی که اسید معده وارد مری می‌شود، فیبرهای عصبی موجود در مری تحریک می‌شوند. این تحریک عصبی معمولاً باعث ایجاد احساس سوزش در ابتدای معده می‌شود، دردی که از مشخصه‌های اصلی تشخیص ریفلاکس معده است. سوزش سر دل معمولاً به صورت یک درد سوزشی در وسط قفسه سینه توصیف می‌شود. این درد ممکن است از معده شروع شده و به گردن گسترش یابد. اما در برخی از بیماران به‌جای سوزش، ممکن است درد به‌شدت تیز یا فشاری باشد. چنین دردی می‌تواند شبیه دردهای قلبی (آنژین صدری) باشد. در سایر بیماران، ممکن است درد به پشت نیز گسترش یابد. از آنجا که ریفلاکس اسید معده پس از مصرف وعده‌های غذایی شایع‌تر است، پس خوردن غذا، احتمال سوزش سر دل بیشتر است. همچنین سوزش سر دل هنگامی که افراد دراز می‌کشند نیز شایع‌تر است، زیرا بر اثر جاذبه زمین، ریفلاکس معده راحت‌تر می‌شود و اسید به کندی به معده بازگردانده می‌شود. بسیاری از بیماران مبتلا به ریفلاکس معده، ممکن است در اثر بازگشت اسید معده از خواب بیدار شوند.
بازگشت محتویات معده
بازگشت محتویات معده، زمانی اتفاق می‌افتد که مایعات ناشی از رفلاکس معده وارد دهان می‌شود. در اکثر بیماران مبتلا ریفلاکس معده، معمولاً مقدار کمی مایع وارد مری می‌شود و مایع در مری باقی می‌ماند. گاهی اوقات در برخی از بیماران، مقادیر بالاتری از مایعات، گاهی اوقات حاوی محتویات مواد غذایی وارد مری شده و به قسمت ابتدایی مری خواهند رسید. در قسمت فوقانی مری، اسفنکتر فوقانی مری قرار دارد. این دریچه از ماهیچه‌های حلقوی ساخته شده و عملکردی شبیه اسفنکتر تحتانی دارد. به‌عبارت دیگر، این دریچه از ورود مواد غذایی و بازگشت آن‌ها به گلو، جلوگیری می‌کند. هنگامی که مقادیر کمی از مایعات رفلاکس معده شده و یا مواد غذایی از این دریچه عبور کنند و وارد گلو شوند، ممکن است در دهان خود وجود یک طعم اسیدی را حس نمایید. اگر این دریچه دچار اختلال شدیدی شده باشد، ممکن است بیماران به صورت ناگهانی وجود مایعات یا محتویات غذایی را در دهان خود حس کنند. عود مکرر این عارضه یا طولانی شدن آن می‌تواند منجر به پوسیدگی دندان‌ها در اثر اسید معده شود.
تشخیص رفلاکس معده
اگر در هفته دو بار یا بیشتر دچار رفلاکس معده شدید و یا داروهای مصرفی علائم شما را تسکین ندادند، باید به پزشک مراجعه کنید. علائمی همچون سوزش سر دل، کلیدی برای تشخیص بیماری ریفلاکس اسید معده است، به‌خصوص اگر تغییر سبک زندگی، آنتی‌اسیدها یا داروهای مسدودکننده اسید، به کاهش علائم کمک نماید. اگر این درمان‌ها مؤثر نباشند و یا اگر بیمار علائم مکرر یا شدید داشته باشد، ممکن است پزشک آزمایش‌هایی را برای تأیید تشخیص و بررسی سایر اختلالات تجویز کند. ممکن است بیمار نیاز به یک یا چند آزمایش مانند موارد زیر داشته باشد:
- بلع باریم: بلع باریم (ازوفاگرام) می‌تواند زخم‌ها یا باریک شدن مری را بررسی کند. ابتدا بیمار یک محلول دارویی می‌نوشد تا به کمک آن ساختارهای دستگاه گوارش در زیر اشعه ایکس قابل‌مشاهده گرد‌ند.
- مانومتر مری: می‌تواند عملکرد مری و اسفنکتر تحتانی مری را بررسی کند.
- ارزیابی pH: می‌تواند میزان اسیدیته مری را بررسی کند. پزشک ابزار مخصوصی را وارد مری بیمار می‌کند تا ظرف یک الی دو روز میزان اسیدی بودن مری مورد ارزیابی قرار گیرد.
- آندوسکوپی: آندوسکوپی می‌تواند وجود اختلال در مری و یا معده بیمار را بررسی کند. این تست شامل قرار دادن یک لوله‌ی انعطاف‌پذیر، همراه با یک منبع نوری و دوربین است که از ناحیه گلو وارد مری می‌شود. پزشک ابتدا مقداری داروی بی‌حسی به گلو بیمار اسپری می‌کند و به او آرام‌بخش می‌دهد تا فرایند آندوسکوپی برای بیمار راحت‌تر گردد.
- نمونه‌برداری: در طی آندوسکوپی به‌منظور تشخیص عفونت و ناهنجاری‌های دستگاه گوارش، نمونه‌هایی از بافت دستگاه گوارش، نمونه‌برداری می‌شود تا تحت میکروسکوپ مورد ارزیابی قرار بگیرد.
درمان
داروها
در این بخش، درمان‌های اصلی رفلاکس معده و سوزش سر دل عنوان خواهد شد:
- مهارکننده‌های پمپ پروتون: ازجمله امپرازول، رابپرازول و اسموپرازول. آن‌ها تولید آنزیمی خاص که برای تولید اسید معده لازم است را متوقف می‌کنند.
- مسدودکننده‌های (2H): ازجمله سایمتیدین، رانیتیدین و فاموتیدین که تولید اسید معده را کاهش می‌دهند.
- درمان‌های OTC (غیر نسخه‌ای) یا آنتی‌اسیدها با کاهش اسیدیته محتوای معده، باعث تسکین سریع، اما کوتاه‌مدت ریفلاکس معده می‌شوند.
- داروی آلژینات: اسید آلژینوم با ایجاد یک مانع مکانیکی در برابر اسید معده، ایجاد ژل فومی شکل می‌کند که بروی لایه مخاطی معده قرار می‌گیرد. شربت گاویسکون یکی از شناخته شده‌ترین درمان‌ها برای سوزش سر دل محسوب می‌شود.
گزینه‌های اصلی درمان برای افرادی که به‌طور مکرر دچار ریفلاکس اسید معده می‌شوند، مهارکننده پروتون پمپ یا مسدودکننده (2H) می‌باشد. مهارکننده‌های پمپ پروتون و مسدودکننده‌های (2H) باعث کاهش تولید اسید می‌شوند، بنابراین آسیب‌دیدگی ناشی از بازگشت اسید معده را کاهش خواهند داد. به‌طورکلی این داروها ایمن و مؤثر هستند، اما همانند هر داروی تجویزی دیگری، برای تمامی افراد مبتلا به ریفلاکس معده مناسب نمی‌باشند و ممکن است باعث ایجاد عوارض جانبی شوند. به‌عنوان‌مثال، آن‌ها می‌توانند اختلالاتی در جذب مواد مغذی ایجاد کنند که ممکن است به سوءتغذیه منجر شود.
جراحی
جراحی ضد رفلاکس معده نوعی عمل جراحی است که برای بیماران مبتلا به بازگشت اسید معده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این عمل تحت عنوان فاندوپلیکیشن نیز شناخته می‌شود. به‌طورکلی در این جراحی، پزشک به کمک معده بیمار سعی می‌کند در محل اتصال مری (گالیت) به معده، مکانیسم ضد بازگشت اسید به مری را تقویت کند. قسمت فوقانی معده (فوندوس) از ارگان‌های اطرافش آزاد می‌شود و پس از آن به دور قسمت تحتانی مری پیچانده شده و به کمک نخ بخیه در محل تثبیت می‌گردد. این امر باعث کاهش انتقال غذا و محتویات معده به درون مری می‌شود. این عمل را می‌توان به صورت لاپاراسکوپی انجام داد. در بیشتر موارد پس جراحی تنها نیاز به یک الی دو روز بستری شدن در بیمارستان است.
تغییر سبک زندگی
شیوه زندگی می‌تواند نقش مهمی در افزایش مشکلات مرتبط با ریفلاکس اسید معده داشته باشد، تغییر در شیوه زندگی یا عادت‌های رفتاری بیمار می‌تواند علائم را کاهش داده و یا متوقف سازد.
در زیر به مواردی که می‌تواند در کاهش علائم بیمار مؤثر باشد، اشاره خواهد شد:
- اجتناب از مصرف غذا، نوشیدنی‌ها و داروهایی که بیمار را در معرض رفلاکس اسید معده قرار می‌دهند.
- وعده‌های غذایی خود را کوچک‌تر کنید.
- بهبود وضعیت قرارگیری بدن: به‌عنوان‌مثال، سعی کنید به صورت مستقیم بنشینید.
- پوشیدن لباس‌های راحت.
- تا دو الی سه ساعت پس از صرف غذا، دراز نکشید.
- اگر اضافه‌وزن دارید یا چاق هستید، وزن خود را کاهش دهید.
- از وارد کردن فشار بر شکم، مانند تنگ کردن کمربند و یا انجام تمریناتی نظیر دراز و نشست، خودداری کنید.
- ترک سیگار و دخانیات
- مصرف شکلات، نوشابه‌های گازدار و آب‌میوه‌های اسیدی را کاهش دهید.
- سعی کنید برای چرت زدن‌های روزانه از یک صندلی راحتی کمک بگیرید.
