سرطان کبد سرطانی است که از سلول‌های کبدی شروع می‌شود. کبد اندامی به اندازه توپ فوتبال است که در بالای شکم در سمت راست، زیر دیافراگم و بالای شکم قرار دارد. تومورهای مختلفی در کبد ایجاد می‌شود که شایع‌ترین نوع آن کارسینوم هپاتوسلولار است که در نوع اصلی سلول‌های کبدی (هپاتوسیت) بروز می‌یابد. از دیگر گونه‌های سرطان کبد می‌توان به کلانژیوم کارسینوم اینتراهپاتیک و هپاتوبلاستوم اشاره کرد که بسیار نادرتر از کارسینوم هپاتوسلولار هستند.
هر نوع سرطانی که کبد را درگیر کند، سرطان کبد محسوب می‌شود. سرطانی که در نقاط دیگری از بدن، مانند روده بزرگ، ریه یا سینه شروع شود و سپس در کبد منتشر شود، سرطان متاستاتیک نامیده می‌شود. متاستازی که در کبد منتشر شود، شایع‌تر از سرطانی است که از سلول‌های کبد شروع شود.
علل سرطان کبد
اگرچه علت بروز اکثر سرطان‌های کبد مشخص نیست، اما در بعضی موارد علت ایجاد شدن تومور شناخته شده است. سرطان کبد زمانی بروز می‌یابد که DNA سلول‌های کبد تغییر کند و اصطلاحاً جهش ژنتیکی در DNA سلول‌ها رخ دهد؛ DNA ماده‌ای است که شیوه پیشرفت تمام واکنش‌های شیمیایی را در بدن تعیین می‌کند. جهش‌های DNA تغییراتی را در شیوه انجام این واکنش‌ها ایجاد می‌کند. یکی از پی‌آمدهای این تغییرات شروع رشد خارج از کنترل سلول‌ها و در نهایت تشکیل شدن تومور، یعنی توده‌ای از سلول‌های سرطانی است.
عامل‌های خطر
عامل‌های زیر احتمال ابتلا به سرطان اولیه کبد را افزایش می‌دهد:
عفونت مزمن با ویروس HBV یا ( HCV)
عفونت مزمن با ویروس HBV (هپاتیت B) یا ویروس HCV (هپاتیت C) احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
سیروز کبدی
سیروز کبدی عارضه‌ای پیشرونده و غیرقابل برگشت است که باعث ایجاد بافت‌های همبند محل زخم در کبد می‌شود و احتمال بروز سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
بیماری‌های ارثی کبدی خاص
هموکروماتوز و بیماری ویلسون از جمله بیماری‌های کبدی هستند که احتمال ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهند.
دیابت
بیماران مبتلا به این نوع اختلال قند خون بیشتر از غیردیابتی‌ها در معرض ابتلا به سرطان کبد هستند.
بیماری کبد چرب غیرالکلی
انباشته شدن چربی در کبد احتمال بروز سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
مسمومیت با آفلاتوکسین
آفلاتوکسین‌ها سمومی هستند که توسط قارچ‌هایی تولید می‌شوند که روی دانه‌ها و غلات انبار شده در شرایط نامناسب رشد می‌کنند. آفلاتوکسین مواد غذایی مانند ذرت و بادام زمینی را آلوده می‌کند و به این ترتیب کلیه فراورده‌های تهیه شده از این مواد نیز آلوده می‌شود.
علائم
اکثر بیماران در مراحل ابتدایی سرطان اولیه کبد با هیچ نشانه و علامتی مواجه نمی‌شوند. در هر حال نشانه‌ها و علائم سرطان کبد عبارت است از:
- کاهش وزن بدون تلاش کردن برای لاغری
- بی‌اشتهایی
- درد بالای شکم
- حالت تهوع و استفراغ
- خستگی مزمن و ضعف عمومی
- ورم کردن شکم
- زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (یرقان یا زردی)
- سفید و گچی شدن مدفوع
تشخیص
برای تشخیص سرطان کبد آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
آزمایش خون
ناهنجاری‌های مربوط به عملکرد کبد در آزمایش خون مشخص می‌شود.
عکسبرداری
پزشک دستور آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن (توموگرافی رایانه‌ای) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) می‌دهد.
نمونه‌برداری
نمونه‌ای از بافت کبد برداشته می‌شود و برای تشخیص قطعی سرطان کبد به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. پزشک سوزن باریکی را از روی پوست وارد کبد می‌کند تا نمونه بافتی را جدا کند. متخصصین بافت را در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ بررسی می‌کنند تا سلول‌های سرطانی را پیدا کنند. نمونه‌برداری از کبد عوارضی چون خونریزی، کبودی و عفونت را به دنبال دارد.
مراحل سرطان کبد
پزشک پس از تشخیص دادن سرطان کبد مرحله (گستردگی) سرطان را تعیین می‌کند. بزرگی و محل تومور و منتشر شدن سرطان در آزمایش‌های تعیین مرحله مشخص می‌شود. آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی تی اسکن، ام آر آی و اسکن استخوان نیز برای تعیین مرحله سرطان انجام می‌شود.
روش‌های مختلفی برای مرحله‌بندی سرطان وجود دارد. یکی از این روش‌ها استفاده از اعداد رومی I تا IV و روش دیگر استفاده از حروف انگلیسی A تا D است. پزشک روش درمان و پیش‌آگهی آن را با توجه به مرحله سرطان تعیین می‌کند. مرحله D و IV نشان دهنده پیشرفته‌ترین حد از سرطان و بدترین پیش‌آگهی است.
درمان
درمان سرطان اولیه کبد به شدت (مرحله) بیماری بستگی دارد و با توجه به سن، وضعیت سلامت عمومی و ترجیح بیمار انتخاب می‌شود.
جراحی
در ادامه عمل‌های جراحی متداولی را که برای درمان سرطان کبد انجام می‌شود، به اختصار بررسی می‌کنیم.
جراحی برداشتن تومور
متخصص در شرایط خاص پیشنهاد می‌دهد که تومور سرطانی و بخش کوچکی از بافت سالم اطراف آن در یک عمل جراحی برداشته شود؛ البته به شرطی که تومور، کوچک و عملکرد کبد خوب باشد. این که می‌توان تومور را با جراحی برداشت یا خیر، به محل تومور در کبد، عملکرد کبد و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد.
جراحی پیوند کبد
کبد سرطانی و آسیب دیده در عمل پیوند برداشته و با کبد سالم اهدا کننده جایگزین می‌شود. جراحی پیوند کبد را فقط می‌توان بر روی درصد اندکی از بیماران انجام داد که سرطان‌شان در مراحل اولیه تشخیص داده شده است.
درمان‌های موضعی
درمان‌های موضعی سرطان کبد درمان‌هایی هستند که مستقیماً روی سلول‌های سرطانی یا ناحیه پیرامونی تومور انجام می‌شوند و موارد زیر را دربرمی‌گیرند:
گرم کردن سلول‌های سرطانی
سلول‌های سرطانی در درمان ابلیشن رادیوفرکوئنسی با جریان برق گرم و تخریب می‌شود. جراح با توجه به تصاویر سونوگرافی یا سی تی اسکن یک یا چند سوزن ظریف را از برش‌های کوچک ایجاد شده در شکم وارد بدن بیمار می‌کند. پس از آن که سوزن‌ها به تومور رسید، با جریان برق گرم می‌شود تا سلول‌های سرطانی از بین برود.
منجمد کردن سلول‌های سرطانی
سلول‌های سرطانی در روش کرایوابلیشن در دمای بسیار پایین منجمد می‌شود. پزشک دستگاه کرایوپروب حاوی نیتروژن مایع را مستقیماً وارد تومورهای کبد می‌کند. پزشک برای هدایت کرایوپروب و تحت نظر گرفتن انجماد سلول‌ها از سونوگرافی استفاده می‌کند.
تزریق الکل در تومور
الکل خالص مستقیماً از روی پوست یا طی یک عمل در تومورها تزریق می‌شود. الکل سلول‌های تومور را از بین می‌برد.
تزریق داروهای شیمی درمانی در کبد
موبیلیزاسیون شیمیایی نوعی شیمی درمانی است که در آن داروهای ضدسرطان قوی مستقیماً وارد کبد می‌شود.
قرار دادن مهره‌های حاوی رادیوایزوتوپ در کبد
مهره‌های کوچک حاوی رادیوایزوتوپ در کبد قرار داده می‌شود تا تومور تحت تشعشع مستقیم قرار گیرد.
پرتودرمانی
در پرتودرمانی از انرژی بالای منابعی مانند فوتون و اشعه ایکس برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومورها استفاده می‌شود. پزشک انرژی را با دقت به کبد می‌رساند تا بافت‌های سالم اطراف آسیب نبیند.
برای پرتودرمانی خارجی از بیمار خواسته می‌شود که روی تخت دراز بکشد، سپس دستگاه پرتوهای انرژی را مستقیماً روی نقطه معینی از بدن می‌تاباند. در نوع خاصی از پرتودرمانی که استریوتاکتیک رادیوسرجری گفته می‌شود، پرتوهای متعدد تابش به طور همزمان روی یک نقطه خاص از بدن بیمار متمرکز می‌شود.
دارودرمانی هدفمند
داروهای هدفمند در ناهنجاری‌های خاص داخل تومور مداخله می‌کند. این داروها پیشرفت کارسینوم هپاتوسلولار پیشرفته را آهسته یا متوقف می‌کند و به این ترتیب روند پیشرفت سرطان چند ماه بیشتر از حالت بدون درمان به تاخیر انداخته می‌شود.
طب جایگزین
درمان‌های جایگزین به تسکین درد بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته کبد کمک می‌کند. پزشک سعی می‌کند که درد را با بهره‌گیری از درمان‌های مختلف و تجویز دارو آرام کند. اما گاهی اوقات درد استمرار دارد یا این که بیمار می‌خواهد از عوارض جانبی داروهای مسکن دوری کند، در این حالت طب جایگزین انجام می‌شود.
