زمانی که یک وعده‌ی غذایی مناسب می‌خورید انتظار دارید که بدن شما تمامی ویتامین‌ها و مواد معدنی آن را جذب کند. ولی عارضه‌ای به نام سندرم سوء جذب به این معنی است که بدن شما توانایی جذب بسیاری از مواد غذایی که می‌خورید را ندارد. سوء جذب به هر عارضه یا بیماری گفته می‌شود که در طی آن یک یا چند ماده‌ی غذایی ضروری برای بدن هضم یا جذب نشوند. لیپیدها (چربی‌ها) بیشترین مقدار سوء جذب را به خود اختصاص می‌دهند ولی پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها، الکترولیت‌ها (مانند سدیم و پتاسیم)، ویتامین‌ها و مواد معدنی (مانند آهن و کلسیم) نیز ممکن است دچار ضعف در جذب شوند.
این مشکل گوارشی می‌تواند منجر به مشکلاتی ازجمله نفخ و اسهال شود. مهم‌تر این‌که سندرم سوء جذب می‌تواند به عارضه‌های جدی‌تری مثل خطر بیشتر عفونت و شکستگی‌های استخوانی منجر شود.
علل
- هرگونه نقص در عملکرد دستگاه گوارشی (برای مثال تولید ناکافی نمک‌های صفرا در کبد یا آنزیم‌های گوارشی در پانکراس یا سلول‌های دیواره‌ی روده و همچنین آسیب به سلول‌های جذبی روده‌ها) می‌تواند از تجزیه شدن مناسب غذا و جذب میزان کافی مواد مغذی جلوگیری کند.
- یکی از علل اصلی سو جذب، پانکراتیت مزمن می‌باشد که ترشح هورمون‌های پانکراس که مسئول هضم غذا، به‌خصوص چربی و پروتئین‌ها می‌باشند را کاهش می‌دهد.
- التهاب یا دیگر عوارض (بیماری کرون و آمیلوئیدوز) در غشای موکوزی پوشاننده‌ی روده‌ها می‌توانند از جذب مواد غذایی از طریق دیواره‌ی روده‌ها جلوگیری کنند.
- انجام عمل جراحی بر روی دستگاه گوارش برای درمان برخی از بیماری‌ها می‌تواند باعث کاهش سطح جذبی روده شود. این عارضه، سندرم روده‌ی کوتاه نام دارد.
- عفونت‌ها (ازجمله تورم حاد عفونی روده) و کرم‌های نواری یا دیگر انگل‌ها ممکن است از جذب مناسب مواد غذایی ممانعت کنند. برخی از عفونت‌ها سبب رشد بیش از حد باکتری‌های دستگاه گوارش شده و سو جذب ایجاد می‌کنند. افراد مبتلا به ایدز به شدت در خطر ابتلا به سو جذب قرار دارند چراکه این بیماری دستگاه ایمنی را از کار انداخته و باعث ایجاد عفونت‌های ثانویه که می‌توانند مشکلات گوارشی درست کنند می‌شود.
- هرگونه گرفتگی در دستگاه لنفاوی همانند چیزی که در لنفوم و سل رخ می‌دهد، می‌تواند در جذب مواد غذایی اختلال ایجاد کند.
- برخی از مشکلات قلبی عروقی خاص می‌توانند منجر به سو جذب شوند (نارسایی احتقانی قلب و پریکاردیت).
- برخی از داروهای خاص ممکن است منجر به سو جذب شوند. این داروها شامل کلستیرامین (یک داروی کاهش دهنده‌ی سطح کلسترول)، نئومایسین (یک آنتی‌بیوتیک)، کلشی سین (یک داروی ضد نقرس) و برخی از داروهای ملین می‌باشند.
- دیگر بیماری‌ها مثل دیابت یا مرض قند، هیپر و هیپو تیروئیدیسم و سندرم کارسینوئید می‌توانند به دلایل ناشناخته‌ای سبب سو جذب شوند.
- بیماری‌هایی مثل آبتا لیپو پروتئینمی، ایدز، آترزی صفراوی و بیماری سلیاک نیز می‌توانند موجب سندرم سو جذب شوند.
علائم
- اسهال
- مدفوع شناور روی آب، ضخیم بودن مدفوع و یا چرب و به شدت بدبو بودن آن
- باد بیش از حد شکم
- ناراحتی‌های شکمی و دل‌درد به‌خصوص پس از غذا خوردن
- خستگی مفرط
- کاهش وزن و نحیف شدن
- شب‌کوری (سو جذب ویتامین A)
- کبودشدن آسان (سو جذب ویتامین K)
- درد استخوان و احساس درد به هنگام انقباضات عضلانی (سو جذب کلسیم)
- رنگ‌پریدگی و دیگر علائم کم‌خونی
- استفراغ
- آسیب‌پذیری زیاد نسبت به عفونت
- تحلیل عضلانی
عوارض
درصورتی‌که بدن نتواند ویتامین‌ها، مواد معدنی و دیگر مواد مغذی موردنیاز خود برای قدرتمند ماندن و رشد را جذب کند، ممکن است فرد به عارضه‌های بسیار جدی مبتلا شود. سندرم سو جذب در صورت درمان نشدن می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- احتمال بیشتر بروز عفونت
- شکستگی‌های استخوانی
- رشد و افزایش وزن کندتر در کودکان
برخی از مواد غذایی خاص مانند ویتامین A و روی برای داشتن دستگاه ایمنی سالم و رشد مناسب ضروری‌اند. درصورتی‌که بدن بیماری نتواند این مواد و دیگر ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم را دریافت کند، سلامت او در خطر خواهد بود.
تشخیص
زمانی که پزشک به سندرم سو جذب مشکوک شود، باید در مورد علائم بیمار و غذاهایی که مصرف می‌کند اطلاع پیدا کند. پزشک ممکن است آزمایشات مختلفی را برای تشخیص علت بروز عارضه انجام دهد که عبارت‌اند از:
آزمایش مدفوع
در آزمایش مدفوع، مقدار چربی در یک نمونه از مدفوع اندازه گیری می‌شود. این آزمایش قابل‌اعتمادترین آزمایش برای تشخیص این عارضه است چراکه در مدفوع افرادی که به سندرم سو جذب مبتلا هستند معمولاً چربی وجود دارد.
آزمایش خون
این آزمایشات می‌توانند سطح مواد غذایی مختلف را در خون اندازه گیری کنند ازجمله ویتامین B12، ویتامین D، فولات، آهن، کلسیم، کاروتن، فسفر، آلبومین و پروتئین. کمبود یکی از این مواد الزاماً به معنای ابتلای فرد به سندرم سو جذب نیست. این کمبود می‌تواند به علت انتخاب نامناسب فرد در غذاهای مصرفی ایجاد شده باشد. طبیعی بودن سطح این مواد نشان دهنده‌ی عدم ابتلای فرد به سندرم سو جذب می‌باشد.
آزمایش تنفس هیدروژن لاکتوز
از آزمایش تنفس می‌تواند برای تشخیص عدم تحمل لاکتوز استفاده کرد. در صورت جذب نشدن لاکتوز، این ماده وارد روده‌ی بزرگ شده و باکتری‌های موجود در روده‌ی بزرگ، با تجزیه‌ی لاکتوز گاز هیدروژن تولید می‌کنند. این هیدروژن اضافی از روده جذب شده و وارد جریان خون و سپس ریه‌ها می‌شود. سپس فرد این گاز را از طریق بازدم خارج می‌کند. درصورتی‌که فرد پس از مصرف یک ماده‌ی غذایی حاوی لاکتوز، در هوای بازدمی خود گاز هیدروژن داشته باشد، ممکن است او به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشد.
آزمایشات عکس‌برداری
ممکن است برای تشخیص مشکلات ساختاری، از دستگاه گوارشی فرد عکس‌برداری شود. برای مثال ممکن است برای تشخیص ضخیم شدن دیواره‌ی روده‌ی کوچک که نشانه‌ای از بیماری کرون است، از سی تی اسکن استفاده شود.
بیوپسی
درصورتی‌که پزشک به وجود سلول‌های غیرطبیعی در دیواره‌ی روده مشکوک شود، ممکن است برای فرد بیوپسی تجویز کند. این آزمایش معمولاً با استفاده از آندوسکوپی انجام می‌شود.
آزمایش عرق
بررسی نمونه‌ی عرق بیمار می‌تواند به تشخیص سیستیک فیبروزیس کمک کند. یکی از آثار این بیماری، کمبود آنزیم‌ها برای جذب مناسب غذا می‌باشد.
درمان
مدیریت و درمان بیماران مبتلا به سندرم سو جذب دارای دو قاعده‌ی کلی می‌باشد: (1) جبران کمبود مواد غذایی و (2) در زمان امکان، درمان علت بروز این سندرم.
حمایت غذایی
- استفاده از مکمل‌های غذایی مختلف مانند مواد معدنی (کلسیم، منیزیم، آهن) و ویتامین‌ها که ممکن است در طی سندرم سو جذب دچار کمبود شده باشند اهمیت زیادی دارد.
- جبران کالری و پروتئین دچار کمبود نیز ضروری است.
- تری گلیسیریدهای زنجیره متوسط می‌توانند به‌عنوان جایگزینی برای چربی‌ها مورد استفاده قرار بگیرند چراکه این چربی‌ها برای جذب شدن نیازی به تشکیل آرایش میسل نداشته و جذب آن‌ها به جای سیستم لنفاوی از طریق دستگاه گردش خون صورت می‌گیرد.
- در بیماری‌های شدید روده مانند قطع بخش بزرگی از روده و یا انتریت (تورم روده) حاد ناحیه‌ای، ممکن است لازم باشد تا مواد غذایی به صورت تزریقی وارد بدن شوند.
درمان بیماری‌های مسبب سندرم سو جذب
- رژیم غذایی بدون گلوتن می‌تواند به درمان بیماری سلیاک کمک کند.
- همچنین، یک رژیم غذایی بدون لاکتوز می‌تواند به درمان عدم تحمل لاکتوز کمک کند. استفاده از مکمل لاکتید (لاکتاز) در ابتدای مصرف خوراکی‌های حاوی شیر نیز مفید خواهد بود.
- مکمل‌های پروتئاز و لیپاز برای درمان مشکلات پانکراسی به کار می‌روند.
- از آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان رشد بیش از حد باکتری‌ها استفاده می‌شود.
- کورتیکواستروئیدها، عوامل ضدالتهاب مانند مسالامین و دیگر روش‌های درمانی برای درمان انتریت ناحیه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پیشگیری
- سندرم سو جذب تنها زمانی قابل پیشگیری است که بتوان از علت ایجاد کننده‌ی آن (مانند یک عفونت) جلوگیری کرد.
- زمانی که به مناطقی سفر می‌کنید که آب‌لوله‌کشی مطمئنی ندارند، تنها از آب‌معدنی و غذاهای پخته شده استفاده کنید و از مصرف سالاد تازه و دیگر محصولات شسته شده خودداری کنید.
- استفاده از برخی داروهای خاص مانند آنتی‌بیوتیک‌ها را محدود کنید. این داروها می‌توانند بر روی عملکرد دستگاه گوارش اثر منفی داشته باشند.
- از داروهای ملین استفاده نکنید.
