کبد مسئول از بین بردن مواد شیمیایی از داخل خون (معمولاً تبدیل کردن آن‌ها به مواد بی‌خطر) بوده و پس از این کار، این مواد را برای دفع از طریق مدفوع به داخل صفرا و یا برای دفع از طریق ادرار به داخل خون ترشح می‌کند.
مسمومیت‌های کبدی به بیماری‌هایی گفته می‌شود که به دلیل تجویز برخی داروها توسط پزشک، داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها، هورمون‌ها، داروهای گیاهی و سموم محیطی بروز پیدا می‌کنند. زمانی که داروها به کبد آسیب رسانده و عملکرد طبیعی آن را مختل می‌کنند، علائم، نشانه‌ها و موارد غیرعادی در آزمایشات خون مشخص می‌شوند. ضایعات ایجاد شده در مسمومیت‌های کبدی در اثر دارو شبیه به بیماری‌های کبدی دیگر که در اثر ویروس‌ها و بیماری‌های ایمنی ایجاد می‌شوند می‌باشد. مهم است که شما برچسب روی تمامی داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی را مطالعه کرده و بدین‌صورت از بروز مسمومیت کبدی جلوگیری کنید.
داروها و مواد شیمیایی می‌توانند طیف وسیعی از آسیب‌های کبدی مثل هپاتیت و سیروز را ایجاد کنند. اگر مسمومیت دارویی کبد سریعاً تشخیص داده شود افراد می‌توانند بهتر آن را درمان کنند. مشخص شدن دقیق علت مسمومیت کبدی توسط متخصص گوارش برای جلوگیری از آسیب‌های بیشتر و پیشگیری از نارسایی کبدی حاد یا ناگهانی و عدم نیاز به عمل پیوند کبد ضروری است. پزشک از شما در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید سؤال می‌کند تا در صورت آسیب‌زا بودن، آن‌ها را مشخص کند. پس از متوقف کردن دارویی که احتمال می‌رود باعث بروز مسمومیت کبدی شده است، متخصص گوارش آزمایشات عملکرد کبدی را برای شما انجام خواهد داد. کاهش قابل‌توجه سطح آنزیم‌های کبدی نیز به تشخیص بهتر مسمومیت کبدی کمک خواهد کرد.
جهت دریافت نوبت مشاوره و یا رزرو وقت با شماره تلفن‌های 02188931392 و 02122908154 تماس بگیرید.
انواع مسمومیت کبد
پزشکان مسمومیت‌های دارویی کبد را در اشکال مختلفی طبقه‌بندی می‌کنند. برای مثال نوع آسیب دارو برای کبد، چگونگی تحت تأثیر قرار گرفتن سلول‌های کبدی و این که چه موارد غیرطبیعی در آنزیم‌های کبدی توسط آزمایش خون تشخیص داده شده است در نظر گرفته خواهند شد. مثلاً ممکن است داروها با آسیب مستقیم به سلول‌های کبدی و یا با مسدود کردن مسیر جریان صفرا و یا هر دوی این موارد باعث آسیب‌های کبدی شوند.
علل مسمومیت کبد
داروها می‌توانند به روش‌های مختلفی باعث مسمومیت کبدی شوند. برخی از داروها به‌طور مستقیم باعث آسیب به کبد می‌شوند. برخی دیگر از داروها توسط کبد به مواد شیمیایی خاصی تبدیل می‌شوند که می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث آسیب کبدی شوند. (این مورد ممکن است در رابطه با نقش کبد که تبدیل مواد شیمیایی سمی به مواد شیمیایی غیر سمی است عجیب به نظر برسد ولی این اتفاق می‌افتد)
داروهای رایجی که می‌توانند باعث آسیب‌های کبدی شوند عبارت‌اند از:
استامینوفن
شناخته‌شده‌ترین دارویی که می‌تواند باعث مسمومیت کبدی شود استامینوفن است. این دارو به‌طور گسترده‌ای بدون نیاز به نسخه در دسترس عموم بوده و در بسیاری از نسخه‌های تجویز شده برای سرماخوردگی و آنفولانزا و همچنین در برخی از داروهای مسکن تجویزی وجود دارد. اکثر داروهای مسکن که برچسب “بدون آسپرین” دارند حاوی استامینوفن به‌عنوان ترکیب اصلی می‌باشند.
استامینوفن زمانی که به‌طور تجویز شده مورد استفاده قرار گیرد حتی برای افرادی که بیماری‌های کبدی دارند نیز بی‌خطر است. با این حال مصرف بیش از حد آن به‌صورت یکجا و یا استفاده‌ی زیاد و مداوم از این دارو در طول چند روز می‌تواند باعث مسمومیت کبدی شود. افراد سالم نباید بیش از 1000 میلی‌گرم استامینوفن را در هر دوز دریافت کنند و نباید مصرف روزانه‌ی آن‌ها از 3000 میلی‌گرم بالاتر برود (حداکثر 1000 میلی‌گرم هر 8 ساعت).
داروهای کاهنده‌ی سطح کلسترول
گروه رایج دیگری از داروها که می‌توانند بر روی آزمایشات کبد تأثیر بگذارد، گروه داروهای کاهش‌دهنده‌ی سطح کلسترول یا “استاتین” است. این گروه شامل بسیاری از داروهایی است که امروزه برای کاهش سطح کلسترول مورد استفاده قرار می‌گیرد. این داروها در میلیون‌ها نفر بدون ایجاد خطر مورد استفاده قرار گرفته و شواهد بسیار کمی مبنی بر مسمومیت کبدی در اثر استفاده از آن‌ها وجود دارد؛ حتی در افرادی که به بیماری‌های خفیف کبدی مبتلا هستند. با این حال این در برخی از افراد پس از شروع استفاده‌ی این داروها آزمایشات کبد نتیجه‌ی مثبت می‌دهند.
داروهای مکمل و گیاهی
داروهای مکمل و گیاهی با وجود “طبیعی” بودن ممکن است برای کبد سمی باشند. تولید و پخش این داروها همانند داروهای دیگر با دقت بالا تحت نظارت نیست. محصولات طبیعی را می‌توان با انجام دادن آزمایشات کم و بدون اثبات شدن تأثیرگذاری آن‌ها به فروش رساند. در برخی از موارد این داروهای گیاهی می‌توانند باعث آسیب‌های کبدی شوند. در برخی از موارد نیز ناخالصی‌ها یا سمومی که به هنگام تولید این داروها وارد آن‌ها می‌شوند می‌توانند برای کبد سمی باشند. حتی مکمل‌های ویتامینی و رژیمی مثل محصولات کاهش وزن نیز ممکن است مضر باشند. آهن یا ویتامین A زیاد ممکن است سبب آسیب‌های کبدی شدیدی شوند. به‌طورکلی، تا زمانی که کمبود آهن در فردی تشخیص داده نشده است، نیازی به استفاده از مکمل آهن نخواهد بود. دوز ویتامین A هیچ‌گاه نباید بیش از 5000 واحد در روز شود مگر اینکه به‌صورت بتا کاروتن وارد بدن شود.
علائم
در اکثر موارد، قبل از ظاهر شدن علائم، آسیب‌های کبدی جدی بروز می‌کنند. علائم معمولاً مسمومیت کبدی ممکن است شامل حالت تهوع، بی‌اشتهایی، احساس ناراحتی در قسمت راست بالای شکم، خارش کلی بدن، تیره شدن ادرار و یرقان (زرد شدن چشم‌ها و پوست) باشد. البته اکثر افراد هیچ علامتی را مشاهده نخواهند کرد.
تشخیص مسمومیت کبد
آسیب‌های کبدی در هر نوعی معمولاً از راه آزمایش خون مشخص می‌شود. معمولاً در زمان شروع استفاده‌ی یک دارو نیازی به تحت نظر داشتن آزمایشات کبد نیست. اگر پزشک قصد استفاده از داروهایی را داشته باشد که قبلاً باعث آسیب‌های کبدی شده‌اند، رایج‌ترین آزمایشی که برای نظارت بر کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد پنل کبد است. این تست شامل چندین آزمایش خون است که آسیب‌های کبدی را مشخص می‌کنند. این آزمایشات عبارت‌اند از: AST (آسپارتات آمینوترانسفراز)، ALT (آلانین آمینوترانسفراز)، AP (آلکالین فسفاتاز) و بیلی روبین. مثبت شدن آزمایشات کبدی ممکن است دلایل دیگری نیز داشته باشد. به همین دلیل پزشک قبل از شروع دوره‌ی دارو، یک پنل کبدی از بیمار گرفته و از طبیعی بودن آن مطمئن می‌شود.
درمان مسمومیت کبد
درمان مسمومیت کبدی عبارت است از:
- متوقف کردن دارو. معمولاً متوقف کردن دارو منجر به بهبودی می‌شود. همچنین می‌توان از داروهایی برای رفع علائم مثل خارش نیز استفاده کرد.
- استفاده از پادزهر دارو در صورت وجود آن. تنها تعداد کمی از داروها دارای پادزهر می‌باشند. برای مثال، استیل سیستئین برای افرادی که دوز بیش از حدی از استامینوفن را استفاده کرده‌اند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- عمل پیوند کبد در برخی از موارد. اگر آسیب کبدی شدید باشد ممکن است عمل پیوند کبد ضروری باشد.
پیشگیری از مسمومیت کبد
توصیه‌هایی برای کاهش خطر مسمومیت کبدی در اثر دارو:
- همیشه لیست کاملی از تمامی داروهای مورد استفاده‌ی فرد اعم از داروهای گیاهی، ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی نگه دارید. این لیست را در هر بار مراجعه به پزشک همراه داشته باشید.
- هرچقدر از داروهای کمتری استفاده کنید بهتر است. چه داروهای گیاهی و مکمل‌ها و چه داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی. درصورتی‌که پزشکان مختلفی برای شما دارو تجویز می‌کنند مطمئن شوید که همه‌ی آن‌ها در مورد تمامی داروهایی که شما مصرف می‌کنید اطلاع دارند.
- زمانی که از داروهای بدون نسخه استفاده می‌کنید، حتماً برچسب روی دارو را مطالعه کرده و مطمئن شوید که بیشتر از دوز مجاز دارو از آن استفاده نکنید. از مصرف حداکثر دوز مجاز برای مدت‌زمان طولانی بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.
- در صورتی که از داروهای متعددی استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که محتویات آن‌ها یکی نیستند. در غیر این صورت ممکن است به‌صورت تصادفی دچار اوردوز (overdose) شوید.
- اگر بیمار به مسمومیت کبدی مبتلاست، مطمئن شوید که پزشک از این عارضه و شدت آن کاملاً مطلع است.
- اگر بیمار به بیماری‌های کبدی پیشرفته مثل سیروز شدید مبتلاست، مشورت کردن با متخصص کبد قبل از شروع استفاده‌ی داروی جدید عاقلانه است.
