پیوند کبد؛انواع ،عوارض و مراقبت های بعد از پیوند

پیوند کبد نوعی عمل جراحی است که در آن کبد از کار افتاده (کبدی که دچار نارسایی شده) از بدن خارج شده و به جای آن کبدی سالم از یک اهدا کننده‌ی زنده یا فوت کرده پیوند زده می‌شود. پیوند کبد معمولا یک روش درمانی برای افرادی است که کبدشان در اثر بیماری مزمن، به درستی وظایف خود را انجام نمی‌دهد. در برخی موارد نادر، کبدی که سالم بوده، ممکن است به طور ناگهانی از کار بیفتد. تعداد افرادی که منتظر پیوند کبد هستند از تعداد کبدهای اهدایی از افراد فوت شده بیشتر است. کبد انسان کمی پس از جراحی برداشت کبد به اندازه طبیعی خود برمی‌گردد. این ویژگی باعث می‌شود به جای انتظار برای اهدای کبد از طرف یک فرد فوت شده، بتوان کبد فرد زنده را پیوند زد. آینده پیوند کبد در دراز مدت، امیدوار کننده است.

چه موقع عمل پیوند کبد ضروری است؟

پیوند کبد نوعی روش درمانی است که برای افراد مبتلا به نارسایی کبد که شرایطشان با دیگر روش‌های درمانی قابل کنترل نیست و افراد مبتلا به سرطان کبد، مناسب می‌باشد. عوامل مختلفی باعث نارسایی مزمن کبد می‌شوند. رایج‌ترین عامل نارسایی مزمن کبد وجود زخم در کبد (سیروز کبد) است. سیروز کبدی حالتی است که در آن بافت آسیب دیده و زخم شده، جایگزین بافت سالم کبد شده و عملکرد کبد را مختل می‌کند. سیروز کبدی رایج‌ترین علت پیوند کبد است. علل اصلی که باعث می‌شوند سیروز کبد باعث اختلال در عملکرد کبد و سپس منجر به پیوند کبد شود عبارتند از:

• هپاتیت نوع ب و ث (B و C)
• بیماری کبد الکلی
• بیماری کبد چرب غیر الکلی
• بیماری‌های ژنتیکی که بر کبد تاثیر می‌گذارند (مانندهموکروماتوز یا زیادی آهن در خون و بیماری ویلسون)
• بیماری‌هایی که بر مجاری صفرا (لوله‌ای که صفرا را از کبد بیرون می‌برد) اثر می‌گذارند مانند سیروز صفراوی اولیه، کلانژیت اسکلروزینگ اولیه و آترزی صفراوی. آترزی صفراوی شایع‌ترین دلیل پیوند کبد در میان کودکان است.

متقاضیان پیوند کبد

تعیین اشخاص نیازمند پیوند کبد یک فرآیند سخت و طولانی است زیرا کبدهای اهدایی بسیار کم هستند. بیمارانی که دو شرط زیر را داشته باشند یک متقاضی مناسب برای پیوند کبد به حساب می‌آیند. این دو شرط عبارتند از:

• بدون پیوند کبد طول عمر او کوتاه شده یا زندگی برایش غیر قابل تحمل می‌شود.
• به احتمال پنجاه درصد پس از پیوند کبد، حداقل پنج سال زنده مانده و زندگی‌اش از کیفیت خوبی برخوردار باشد.

اکثر افرادی که این دو شرط را دارند، متقاضیان مناسبی برای پیوند کبد هستند، هرچند در برخی موارد ممکن است پیوند کبد برای بیمار مناسب نباشد. مثل بیماری که سرطان کبد داشته و سرطان به قسمت های دیگر بدنش سرایت کرده است. برای تشخیص اینکه آیا بیمار فرد مناسبی برای پیوند کبد هست یا خیر باید آزمایش‌هایی انجام شود.

آزمایش های قبل از عمل

مشاوره‌ها و آزمایش‌هایی که باید روی بیمار انجام شوند عبارتند از:

• آزمایش‌هایی از جمله آزمایش خون و ادرار برای ارزیابی سلامت اندام‌ها و کبد
• عکس‌هایی مانند عکس اولتراسوند از کبد
• آزمایش‌هایی روی قلب برای ارزیابی سلامت قلب و دستگاه قلبی- عروقی
• آزمایش‌هایی برای بررسی کلی سلامت فرد، ازجمله آزمایش‌های معمول غربالگری
• مشاوره تغذیه با متخصصین تغذیه که وضعیت تغذیه بیمار را بررسی کرده و به او می‌گویند قبل و بعد از پیوند چه تغذیه‌ای داشته باشد
• بررسی وضعیت روانی بیمار برای ارزیابی و درمان مشکلاتی مانند افسردگی یا اضطراب و آگاهی از این که آیا بیمار کاملا از خطرات پیوند کبد اطلاع دارد یا خیر.

انواع عمل پیوند کبد

سه نوع پیوند کبد وجود دارد که عبارتند از:

پیوند ارتوتوپیک

رایجترین روش پیوند کبد، پیوند ارتوپدیک می‌باشد که در آن کبد کامل از یک فرد فوت شده اهدا شده است. جراح، برشی در شکم بیمار ایجاد کرده و کبد او را خارج می‌کند.سپس کبد اهدایی به جای کبد قبلی گذاشته شده و مجاری صفراوی و رگ‌های خونی متصل می‌شوند. پس از قراردادن کبد در جایش، شکاف ایجاد شده توسط کلیپس‌های جراحی بسته می‌شود. یک لوله درن برای تخلیه مایعات اضافی گذاشته می‌شود که تا چند روز پس از عمل نیز باقی می‌ماند.

پیوند کبد اهدایی از طرف فرد زنده

در هنگام پیوند کبد از فرد زنده، یک جراحی روی اهدا کننده، که معمولا یکی از اقوام نزدیک بیمار است، انجام می‌شود تا لوب راست یا چپ کبد برداشته شود.
معمولا برای بزرگسالان، لوب راست پیوند زده می‌شود. برای کودکان، بهتر است که لوب چپ پیوند زده شود زیرا لوب راست بزرگ‌تر است و برای بزرگسالان بهتر است. لوب چپ نیز کوچک‌تر بوده و برای کودکان مناسب است. پس از جراحی فرد اهدا کننده، کبد بیمار خارج شده و لوب جدید به جای آن گذاشته می‌شود. سپس رگ‌های خونی و مجاری صفراوی متصل می‌شوند. پس از پیوند، لوب پیوند شده و لوبی که در بدن اهدا کننده باقی مانده، سریع خود را بازسازی می‌کنند. در اکثر موارد، لوب‌ها دوباره رشد کرده و پس از دو تا سه ماه به اندازه طبیعی می‌رسند.

اهدای دو لوب کبد

اگر کبد اهدا شده از طرف یک فرد فوت شده باشد، و همزمان یک کودک و یک بزرگسال در انتظار پیوند کبد باشند، هر لوب کبد به یک نفر اهدا می‌شود، به این صورت که کبد به دو لوب راست و چپ تقسیم می‌شود. لوب راست که بزرگ‌تر است به فرد بزرگسال و لوب چپ که کوچک‌تر است به کودک پیوند زده می‌شود.

دوره نقاهت

پس از پیوند، بیمار باید سریع رو به بهبودی رود اما اکثر بیماران باید دوهفته یا بیشتر در بیمارستان بمانند. بهبودی پس از پیوند کبد به زمان زیادی نیاز دارد اما بسیاری از بیماران در طول چندماه کم کم به فعالیت‌های طبیعی خود برمی‌گردند. بیمار باید به طور منظم به پزشک مراجعه کند تا میزان پیشرفت او بررسی شده و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی برایش تجویز شود. داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی کمک می‌کنند که بدن، کبد پیوندی را پذیرفته و آن را پس نزند. بیمار باید در تمام طول عمرش به طور منظم به پزشک مراجعه کند. پس از پیوند کبد، بیمار باید به طور منظم ورزش و فعالیت فیزیکی داشته باشد تا سلامت فیزیکی و ذهنی او بهبود یابد. کمی پس از پیوند، بیمار با توجه به وضعیت خود، می‌تواند فعالیت فیزیکی بیشتری انجام دهد.

خطرات پیوند کبد

پیوند کبد یک عمل مهم است و خطر ایجاد عوارض جدی را نیز دارد. عوارض ممکن است در حین عمل، کمی بعد یا حتی چندین سال پس از عمل ایجاد شوند.

برخی از مشکلات ناشی از پیوند کبد عبارتند از:

• پس زدن کبد جدید توسط بدن بیمار
• خونریزی
• عدم کارکرد کبد جدید در ساعات اولیه (عدم عملکرد اولیه) که در اینصورت باید عمل پیوند دیگری انجام شود.
• افزایش خطر عفونت
• کاهش عملکرد کلیه
• مشکل جریان خون به کبد و از کبد به بیرون
• افزایش خطر ایتلا به برخی از سرطان‌ها- مخصوصا سرطان پوست

رژیم غذایی بعد از پیوند کبد

• هر روز حداقل پنج وعده میوه و سبزیجات بخورید
• از خوردن گریپ فوروت و آب گریپ فوروت، انار و پرتقال سویل خودداری کنید زیرا این میوه‌ها بر داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی (مانند مهار کننده‌های کلسی نئورین) تاثیر می‌گذارند.
• در رژیم غذایی روزانه خود فیبر کافی داشته باشید.
• غذاهایی که با غلات کامل تهیه شده‌اند مصرف کنید و غلات فرآوری شده نخورید.
• محصولات لبنی کم چرب یا بدون چربی بخورید زیرا این مواد برای متعادل نگهداشتن سطح کلسیم و فسفر بدن ضروری هستند.
• گوشت سر راست، ماهی و مرغ بومی بخورید.
• هر روز مقدار کافی آب و مایعات بنوشید تا بدنتان آب کافی داشته باشد.