اسهال به معنای داشتن مدفوع شل و آبکی و یا تکرر زیاد در دفع مدفوع می‌باشد. تقریباً تمامی کودکان، در زمان‌هایی دچار مشکل اسهال می‌شوند. اسهال به خودی خود یک بیماری نیست بلکه از علائم ابتلا به تعداد از بیماری‌های دیگر است. هرچند اسهال مشکلی شایع است و به ندرت جدی و خطرناک می‌شود، اما با این حال بسیار مهم است که بدانید چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید. اسهال می‌تواند موجب بی‌آبی بدن کودک شود و بی‌آبی نیز موجب بر هم خوردن تعادل آب و الکترولیت‌های بدن (سدیم، پتاسیم، کلراید) می‌شود و این وضعیت در صورتی که به خوبی درمان نشود می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
انواع اسهال کودکان
اسهال می‌تواند به دو صورت زیر باشد:
- اسهال حاد (کوتاه مدت) که یک یا دو روز طول می‌کشد و می‌تواند بر اثر خوردن غذا یا آب آلوده به باکتری یا بیماری ویروسی باشد.
- اسهال مزمن: اسهالی که بیش از یک هفته طول بکشد. این مورد می‌تواند بر اثر سایر مشکلات و بیماری‌ها یا اختلالات روده‌ای باشد.
علل اسهال کودکان
برخی از شایع‌ترین علل ابتلای کودکان به اسهال عبارتند از:
- عفونت با ویروس (مانند روتاویروس) یا باکتری (مانند سالمونلا) و در موارد نادری، کرم و انگل (مانند ژیاردیا) . عامل‌های ویروسی شایع‌ترین علل ابتلای کودکان به اسهال هستند.
- داروهایی مانند مسهل‌ها و داروهای آنتی‌بیوتیک نیز می‌توانند هم در کودکان و هم در بزرگسالان ایجاد اسهال کنند.
- مسمومیت‌های غذایی نیز ایجاد اسهال می‌کنند. سایر علائمی که به سرعت بروز می‌کنند استفراغ و حالت تهوع تا 24 ساعت هستند.
- سایر علل اسهال عبارتند از سندرم روده تحریک‌پذیر، بیماری کرون، آلرژی و حساسیت‌های غذایی و بیماری سلیاک
علائم اسهال در کودکان
علائم اسهال تا حدودی در هر کودک متفاوت هستند. این علائم عبارتند از:
- دل‌پیچه
- دل درد
- تورم شکم (نفخ)
- حالت تهوع
- احساس اضطرار زیاد برای رفتن به دستشویی
- خون در مدفوع
- از دست دادن آب بدن
- بی‌اختیاری مدفوع
علائم اسهال می‌توانند شبیه به علائم ناشی از سایر بیماری‌ها و مشکلات نیز باشند. داشتن اسهال شدید، نشانه ابتلا به بیماری جدی و خطرناک است. حتماً برای تشخیص صحیح و اقدام درمانی به پزشک متخصص مراجعه کنید.
عوارض اسهال
بزرگ‌ترین عارضه جانبی اسهال، از دست دادن آب بدن است. بی‌آب شدن بدن بیشتر در کودکان و افرادی با سیستم ایمنی ضعیف رخ می‌دهد. بی‌آبی بدن می‌تواند خفیف، متوسط و شدید باشد. بی‌آبی متوسط و شدید موجب فشار بر قلب و ریه‌ها می‌شود. در موارد وخیم، این موضوع موجب بروز شوک می‌شود که وضعیتی بسیار خطرناک و جدی است.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در ادامه علائم و نشانه‌های هشداردهنده‌ای را می‌خوانید که نشان می‌دهند شما باید به پزشک مراجعه کنید:
- وجود خون در مدفوع
- امتناع کودک از خوردن و آشامیدن برای مدت بیش از چند ساعت در نوزادان و برای بیش از 8 ساعت در کودکان
- بی‌آبی متوسط تا شدید بدن
- درد شکمی که می‌آید و می‌رود و یا درد شکمی شدید
- تغییر در رفتار کودک مانند لتارژی و کاهش پاسخ‌دهی و واکنش کودک
تشخیص اسهال کودکان
پزشک در ابتدا در مورد علائم کودک و سوابق پزشکی او سؤال می‌کند و سپس کودک را معاینه فیزیکی می‌کند. ممکن است لازم باشد که کودک آزمایش خون یا ادرار بدهد. سایر تست‌های تشخیصی که ممکن است تجویز شوند عبارتند از:
- آزمایش کشت مدفوع برای بررسی وجود باکتری یا انگل‌های غیرعادی. مقدار کمی از مدفوع به عنوان نمونه گرفته می‌شود و به لابراتوار فرستاده می‌شود.
- آزمایش مدفوع برای بررسی وجود چربی و خون در مدفوع
- آزمایش خون برای بررسی ابتلا به بیماری‌ها خاص
- عکسبرداری از شکم برای بررسی مشکلات ساختاری در دستگاه گوارش
- آزمایشاتی برای بررسی آلرژی یا عدم مقاومت در برابر برخی مواد غذایی
- سیگموئیدوسکوپی: در این تست قسمت داخلی روده بزرگ توسط دستگاه مخصوصی دیده می‌شود. این تست به تشخیص علت بروز اسهال، دل درد یا یبوست کمک می‌کند و با کمک آن می‌توان وجود توده‌های غیر عادی یا خونریزی در روده بزرگ را تشخیص داد. در این روش یک لوله باریک و منعطف که دارای منبع نوری و دوربین است از طریق مقعد وارد روده بزرگ می‌شود. این لوله هوا را به داخل روده می‌فرستد تا روده بزرگ شود و بتوان فضای داخل آن را راحت‌تر دید.
درمان اسهال کودکان
گاستروآنتریت ویروسی (التهاب روده و معده)
در صورتی که عفونت ویروسی موجب التهاب معده و روده شود، در حدود 4 تا 15 روز طول می‌کشد که دوره‌ی بیماری طی شود و در این زمان باید از بی‌آب شدن بدم کودک جلوگیری شود. برای نوزادان و کودکان می‌توانید از محلول ORS استفاده کنید و شیر بیشتری به کودک بدهید. آب به تنهایی سدیم، پتاسیم و سایر الکترولیت‌های مورد نیاز بدن کودک را ندارد. در مورد مایعات مورد نیاز کودک، نحوه و زمان دادن مایعات به کودک از پزشک خود سؤال کنید و بدانید که علائم کم آب شدن بدن کودک چیست. کودکانی با سن بیشتر می‌توانند هر مایعی و از جمله محلول ORS را بنوشند. استفاده از یخمک نیز راه خوبی برای رساندن مایعات به بدن کودکی است که استفراغ داشته و بدن او کم آب شده است. اگر اخیراً سفری به خارج از کشور داشته‌اید، حتماً این موضوع را با پزشک در میان بگذارید چرا که ممکن است لازم باشد مدفوع کودک مورد آزمایش قرار بگیرد تا وجود انگل یا باکتری‌های خاص در مدفوع او بررسی شود. درمان اسهال ناشی از مسمومیت غذایی مشابه با اسهال ناشی از عفونت است. در این مورد نیز لازم است مایعات کافی به کودک بدهید.
درمان اسهال بر اثر دارو
در صورتی که کودک شما بر اثر مصرف دارویی دچار اسهال خفیف شده است، به اندازه کافی به او آب و مایعات بدهید تا بدن او دچار کم‌آبی نشود. اگر مصرف آنتی‌بیوتیک موجب اسهال شده است، مصرف دارو را همچنان ادامه دهید. می‌توانید برای مشورت با پزشک تماس بگیرید. ممکن است پزشک توصیه کند که دوز دارو را کاهش دهید، تغییراتی در رژیم غذایی کودک بدهید، پروبیوتیک به کودک بدهید و یا ممکن است نوع آنتی‌بیوتیک تجویزی را تغییر دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که ماست به علت داشتن پروبیوتیک‌های زنده می‌تواند تأثیر مثبتی در کاهش اسهال ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک داشته باشد. مصرف آنتی‌بیوتیک موجب از بین رفتن باکتری‌های مفید موجود در معده و روده می‌شود و با خوردن ماست، این باکتری‌های مفید جایگزین می‌شوند.
رژیم غذایی
توصیه‌های غذایی برای کودکانی که دچار کم‌آبی نشده و می‌توانند رژیم غذایی عادی داشته باشند، شامل موارد زیر می‌شود:
- اغلب کودکان مبتلا به اسهال می‌توانند شیر کامل گاو را مصرف کنند. لازم نیست که مصرف شیر را کم کرده یا قطع کنید مگر این که کودک شما به شیر گاو آلرژی داشته باشد.
- غذاهای مفید برای کودک عبارتند از ترکیبی از کربوهیدرات (برنج، آرد، سیب‌زمینی، نان)، گوشت قرمز، ماست، میوه و سبزی‌ها. هضم و جذب غذاهای چرب برای کودک سخت است و بهتر است از درست کردن غذای چرب پرهیز کنید.
- لازم نیست رژیم غذایی کودک خود را به مایعات، برنج، موز، سیب‌زمینی و نان تست محدود کنید. این کار می‌تواند موجب شود که کالری و پروتئین کافی به بدن کودک نرسد. این که برای چندین روز متوالی تنها به کودک خود مایعات و غذاهای آبکی بدهید، موجب تشدید اسهال او می‌شود.
- از دادن نوشیدنی‌های ورزشی به کودک خودداری کنید. این نوشیدنی‌ها دارای شکر زیادی هستند و از سوی دیگر میزان الکترولیت‌های موجود در آن برای بیمار مبتلا به اسهال مناسب نیست. اگر می‌خواهید به کودک خود آب‌میوه بدهید توصیه ما این است که برای شروع آبِ‌سیب با غلظت نصف (مخلوط شده با میزان مساوی آب) به کودک بدهید و سپس اجازه دهید کودک هر نوشیدنی که دوست دارد بنوشد.
پیشگیری از اسهال
شستن مرتب دستها از گسترش عفونت باکتریایی که موجب اسهال شده است جلوگیری می‌کند. برای پیشگیری از عفونت با ویروس روتاویروس، می‌توان واکسن روتاویروس را زد. در مورد واکسن‌های مناسب برای کودک خود از پزشک سؤال کنید. زمانی که در سفر هستید مطمئن شوید که تمامی چیزهای که کودک می‌خورد و می‌آشامد، سالم هستند. نکات ایمنی برای خوردن و آشامیدن ایمن در حین سفر عبارتند از:
- عدم استفاده از آب شیر برای خوردن یا مسواک زدن
- عدمم استفاده از یخی که از شیر آب تهیه شده است.
- عدم استفاده از شیری که پاستوریزه نشده است.
- عدم استفاده از میوه‌ها و سبزیجات نشسته (والدین باید به دقت آن‌ها را شسته و پوست بکنند)
- عدم استفاده از گوشت قرمز یا ماهی که به اندازه کافی پخته نشده است.
- عدم استفاده از غذای طبخ شده توسط دکه‌های خیابانی و بین‌راهی
