کیسه صفرا یک عضو کوچک است که در سمت راست بالای شکم و زیر کبد قرار دارد. کیسه صفرا، کیسه‌ای است که صفرا را در خود ذخیره می‌کند. صفرا مایعی زرد مایل به سبز است که به هضم غذا کمک می‌کند. زمانی که کلسترول زیادی در صفرا وجود داشته باشد، سنگ کیسه صفرا تولید می‌شود. اگر برای در آوردن صفرا یا سنگ‌های کیسه صفرا باید جراحی انجام دهید، بهتر است بدانید که نتیجه چنین جراحی‌هایی مثبت خواهد بود. در اکثر مواردی که سنگ کیسه صفرا در آورده می‌شود، پس از آن دیگر سنگی تولید نمی‌شود. اما اگر جراحی نکنید، سنگ کیسه صفرا مجددا بر می‌گردد. حتی زمانی که برای حل سنگ‌های کیسه صفرا دارو مصرف می‌کنید نیز ممکن است سنگ دوباره ایجاد شود. با این حال، می‌توانید سبک زندگی خود را تغییر دهید تا سنگ‌ها بزرگ‌تر و مشکل ساز نشوند.
علل
اکثر سنگ‌های کیسه صفرا از کلسترول ساخته شده‌اند. برخی از سنگ‌های کیسه صفرا نیز از کلسیم و بیلی‌روبین ساخته شده‌اند. نظریاتی در مورد علت ایجاد سنگ کیسه صفرا وجود دارد اما علت قطعی تشکیل سنگ کیسه صفرا مشخص نیست. برخی از نظریات موجود عبارتند از:
- وجود کلسترول زیاد در صفرا: وجود کلسترول زیاد در صفرا باعث ایجاد سنگ کلسترولی زرد می‌شود. اگر میزان تولید کلسترول توسط کبد از میزان حل کلسترول توسط صفرا بیشتر باشد، تعداد این سنگ‌های سفت بیشتر می‌شود.
- وجود بیلی‌روبین زیاد در صفرا: بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است و زمانی تولید می‌شود که کبد، سلول‌های قرمز کهنه را از بین می‌برد. برخی شرایط، مانند آسیب کبد یا برخی اختلالات خاص خونی باعث می‌شوند کبد، بیلی روبین بیشتری تولید کند. سنگ‌های رنگی زمانی تولید می‌شوند که کیسه صفرا نتواند بیلی روبین اضافی را تجزیه کند. این سنگ‌ها معمولا قهوه‌ای تیره یا مشکی هستند.
- غلظت صفرا در اثر پر بودن کیسه صفرا: کیسه صفرا برای سالم ماندن و عملکرد مناسب باید صفرا را تخلیه کند. اگر کیسه صفرا نتواند صفرای موجود را تخلیه کند، صفرا غلیظ شده و باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا می‌شود.
عوامل خطرساز
بسیاری از عوامل خطرسازی که باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا می‌شوند به چاقی یا اضافه وزن، کمبود فیبر و ازدیاد کلسترول و چربی در رژیم غذایی مربوط هستند، اما برخی از عوامل موثر در تولید سنگ کیسه صفرا غیر قابل کنترل می‌باشند. عوامل خطرساز غیرقابل کنترل عواملی مانند سن بالای ۶۰ سال یا بیشتر، جنسیت مونث و سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا هستند که قابل تغییر نمی‌باشند. ابتلا به سیروز کبد، بارداری، مصرف برخی داروهای کاهش دهنده کلسترول و مصرف داروهای حاوی استروژن نیز عوامل خطرساز پزشکی در ایجاد سنگ کیسه صفرا هستند.
علائم
وجود سنگ کیسه صفرا باعث درد در سمت راست بالای شکم می‌شود. بیمار گهگاهی که غذاهای دارای چربی زیاد، مانند سیب زمینی سرخ شده، می‌خورد دچار درد کیسه صفرا می‌شود. این درد فقط چند ساعت طول می‌کشد. ممکن است بیماران علائم دیگری نیز داشته باشند، از جمله:
- حالت تهوع و استفراغ
- ادرار تیره
- مدفوع رُسی رنگ
- درد شکم
- آروغ زدن
- اسهال
- سوء هاضمه
این علائم به علائم قولنج صفراوی نیز معروف هستند.
عوارض
زمانی که سنگ کیسه صفرا باعث انسداد مجرای حرکت صفرا از کیسه صفرا شود، کیسه صفرا ملتهب و عفونی می‌گردد. این حالت را کلانژیت یا کله سیستیت حاد می‌نامند. کله سیستیت یک وضعیت اورژانسی برای بیمار است. اگر سنگ‌های کیسه صفرا درمان نشوند، باعث ایجاد عوارضی می‌شوند که عباتند از:
- زردی، زرد شدن پوست یا چشم‌ها
- کله سیستیت، عفونت کیسه صفرا
- کلانژیت، عفونت مجرای صفرا
- سپسیس، عفونت خون
- التهاب پانکراس
- سرطان کیسه صفرا
تشخیص سنگ کیسه صفرا
پزشک، بیمار را معاینه می‌کند تا هرگونه تغییر رنگ در چشم‌ها و پوست را پیدا کند. وجود رنگ زرد نشانه بیماری زردی است. بیماری زردی در اثر وجود بیلی روبین زیاد در بدن ایجاد می‌شود. ممکن است پزشک انجام برخی از آزمایش‌ها را نیز، برای مشاهده درون بدن بیمار، تجویز کند. این آزمایش‌ها عبارتند از:
- سونوگرافی: سونوگرافی تصاویری از شکم بیمار تهیه می‌کند. سونوگرافی یک روش عکس برداری مطلوب برای تشخیص سنگ کیسه صفرا است. همچنین، سونوگرافی می‌تواند اختلالات ناشی از کله سیستیت حاد را نیز نشان دهد.
- سی تی اسکن شکم: در سی تی اسکن شکم، تصاویری از کبد و شکم گرفته می‌شود.
- اسکن رادیو نوکلئید کیسه صفرا: انجام اسکن رادیو نوکلئید حدود یک ساعت طول می‌کشد. یک متخصص، ماده‌ای رادیواکتیو به وریدهای بیمار تزریق می‌کند. ماده تزریق شده از طریق خون، به کبد و کیسه صفرا می‌رود. این ماده کمک می‌کند تا عفونت یا انسداد مجاری صفرا در اثر وجود سنگ کیسه صفرا، در اسکن نشان داده شوند.
- آزمایش خون: برای تعیین مقدار بیلی‌روبین موجود در خون بیمار، پزشک آزمایش خون تجویز می‌کند. آزمایش خون، نحوه عملکرد کبد را نیز نشان می‌دهد.
- کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک: کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد اندوسکوپیک فرآیندی است که در آن از یک دوربین و اشعه ایکس برای مشاهده مشکلات صفرا در مجاری پانکراس استفاده می‌شود. این روش برای تشخیص سنگ‌های چسبیده به مجرای صفرا مناسب است.
درمان سنگ صفرا
دارو
اخیرا برای درمان سنگ کیسه صفرا زیاد از دارو استفاده نمی‌شود زیرا با وجود روش‌های لاپاراسکوپی و برای جراحی، جراحی بسیار کم خطرتر از قبل شده است. اما اگر نتوان جراحی روی بیمار انجام داد، داروی اورسو دیول (آکتی گال، اورسو) برای حل سنگ‌های ناشی از کلسترول تجویز می‌شود. بیمار باید این دارو را ۲ تا ۴ مرتبه در روز مصرف کند. ممکن است چندین سال طول بکشد تا داروها بتوانند سنگ‌های کیسه صفرا را از بین ببرند و پس از توقف درمان، ممکن است دوباره سنگ تشکیل شود.
جراحی لاپاراسکوپی
ممکن است نیاز باشد پزشک جراحی لاپاراسکوپی برای درآوردن کیسه صفرا انجام دهد. این جراحی توسط بیهوشی عمومی انجام می‌شود. معمولا جراح ۳یا۴ شکاف در شکم بیمار ایجاد می‌کند. سپس یک وسیله کوچک و سبک را وارد یکی از شکاف‌ها کرده و با دقت کیسه صفرای بیمار را خارج می‌کند. اگر بعد از عمل، عوارضی وجود نداشته باشد، بیمار همان روز یا روز بعد به منزل می‌رود. پس از برداشتن کیسه صفرا، مدفوع آبکی و شل خواهد شد. هنگام برداشت کیسه صفرا، باید مسیر صفرا از کبد به روده کوچک تغییر کند. دیگر صفرا به کیسه صفرا نمی‌رود و در نتیجه غلظت صفرا کمتر می‌شود. کاهش غلظت صفرا منجر به ایجاد خاصیت ملینی در صفرا و اسهال می‌گردد. برای رفع این مشکل، بیمار باید چربی کمتری بخود تا صفرای کمتری تولید شود.
لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو
لیتوتریپسی شاک ویو روش دیگری برای درمان است. لیتوتریپتر یا سنگ شکن، دستگاهی است که امواج شوک تولید می‌کند. امواج شوک به درون بدن بیمار رفته و سنگ‌های کیسه صفرا را به قطعات کوچکتر تبدیل می‌کنند. برای خرد کردن سنگ‌ها، از امواج شوک به تنهایی، یا گاهی از امواج شوک همراه با اسیدهای صفرا، استفاده می‌شود. این روش که امروزه به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای افرادی مناسب است که به التهاب مزمن کیسه صفرا (کله سیستیت) مبتلا هستند و بدنشان آنقدر قوی نیست که بتوان جراحی روی آنها انجام داد. اما این روش برای درمان کله سیستیت حاد مناسب نیست.
رژیم غذایی برای درمان سنگ کیسه صفرا
کیسه صفرا یک عضو حساس است و رعایت یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی می‌تواند باعث سلامت آن شود. برخی از غذاها باعث سلامت کیسه صفرا شده و از آن محافظت می‌کنند در حالی که برخی از دیگر غذاها احتمال ایجاد مشکلاتی همچون سنگ و التهاب را افزایش می‌دهند. اگر کیسه صفرا سالم نباشد، باید در آورده شود. بنابراین مصرف غذاهایی که کیسه صفرا را سالم نگه می‌دارند ضروری است. برای حفظ سلامت کیسه صفرا، غذاهای زیر را نیز در رژیم غذایی خود بگنجانید: فلفل زنگسان (نوعی فلفل شیرین آمریکایی)، مرکبات، سبزبجات پررنگ و برگ دار، شیر، ماهی ساردین، ماهی و حلزون صدف دار ، لبنیات کم چرب، انواع لوبیا، آجیل پس از عمل کیسه صفرا، از خوردن غذاهای زیر پوهیز کنید:
- غذاهایی که بیش از سه گرم چربی دارند.
- غذاهای چرب، سرخ شده و فرآوری شده
- سس‌های خامه ای یا آبگوشت
- لبنیات پرچرب
پیشگیری
برای بهبودی و کاهش خطر ایجاد سنگ کیسه صفرا، نکات زیر را رعايت کنید:
- مصرف چربی را کاهش داده و تا جایی که ممکن است غذاهای کم چرب مصرف کنید. از خوردن غذاهای خیلی چرب، روغنی یا سرخ شده خودداری کنید.
- به رژیم خود فیبر اضافه کنید تا مدفوع را سفت کند. سعی کنید هر بار مقدار کمی فیبر به غذا اضافه کنید تا گاز تولید نشود زیرا مصرف زیاد فیبر نیز باعث تولید گاز می‌شود.
- از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی مانند نوشیدنی‌های کافئین دار، محصولات لبنی پر چرب و غذاهای خیلی شیرین که باعث اسهال می‌شوند، پرهیز کنید.
- هر روز چند وعده غذای مختصر بخورید. هضم غذای کمتر برای بدن راحتتر است.
- آب کافی بنوشید. حدود ۶ تا ۸ لیوان آب در روز کافی است.
- وزن خود را کاهش دهید. در هفته بیش از دو پوند (تقریبا یک کیلوگرم) وزن کم نکنید.
