آندوسکوپی شیوهای برای معاینه بصری سیستم دستگاه گوارش از طریق یک دوربین ریز متصل به یک لوله انعطافپذیر است. متخصص بیماری های دستگاه گوارش (متخصص گوارش) از آندوسکوپی برای تشخیص و گاهیاوقات درمان بیماریهایی که مری و معده وابتدای روده کوچک (دوازدهه) را تحت تاثیر قرارمیدهد استفادهمیکند. اصطلاح پزشکی برای آندوسکوپی فوقانی، ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی است. آندوسکوپی معده را میتوان در مطب پزشک، مرکز جراحی سرپایی و یا بیمارستان انجامداد.
از آندوسکوپی معده برای تشخیص چه بیماریهایی استفادهمیشود؟
از آندوسکوپی فوقانی برای تشخیص و گاهیاوقات درمان بیماریهایی که مری و معده وابتدای روده کوچک (دوازدهه) را تحت تاثیر قرارمیدهد استفادهمیشود.
ممکناست که پزشک در موارد زیر استفاده از آندوسکوپی را تجویزکند:
• بررسی علائم و نشانهها: آندوسکوپی به پزشک در تشخیص علت علائم و نشانههای گوارشی از قبیل حالت تهوع، استفراغ، درد شکم، مشکلات مربوط به بلعیدن غذا و خونریزی گوارشی کمکمیکند.
• تشخیص: پزشک میتواند از آندوسکوپی برای نمونهبرادری از بافت (بیوپسی) جهت آزمایش بیماریها و عارضههایی همچون کمخونی، خونریزی، التهاب و ورم معده ، اسهال و یا سرطان دستگاه گوارش استفادهکند.
• درمان: پزشک میتواند ابزارآلات خاصی را از طریق آندوسکوپی وارد بدن کند تا مشکلات موجود در دستگاه گوارش از قبیل گشادکردن و یا تنگکردن مری، قطعکردن پولیپ و یا برداشتن شئ خارجی را درمانکند.
گاهی از آندوسکوپی به همراه سایر روشهای درمانی همچون سونوگرافی نیز استفادهمیشود. میتوان یک پروب سونوگرافی را به آندوسکوپی متصلکرد و به کمک آن تصاویر ویژهای از دیواره مری و یا معده گرفت. همچنین پزشک میتواند به کمک سونوگرافی آندوسکوپیک تصاویری از اندامهایی مانند پانکراس که دسترسی به آنها دشوار است را تهیهکند. آندوسکوپیهای جدید دارای تصاویر با کیفیت بالا و وضوح بیشتر هستند.
بسیاری از آندوسکوپیها دارای تکنولوژی بنام تصاویر باند باریک هستند که در آن از نور ویژهای استفادهمیشود تا پزشک بهتر بتواند بیماریهای پانکراسی همچون مری بارت را شناساییکند.
خطرات و عوارض آندوسکوپی معده چیست؟
آندوسکوپی یک شیوه درمانی بسیار ایمنی است اما برخی از عوارض نادر آن عبارتند از:
- خونریزی: اگر آندوسکوپی شامل برداشتن یک تکه از بافت جهت آزمایش (بیوپسی) یا درمان سیستم گوارشی باشد در این صورت خطر ابتلا به عوارض خونریزی پس از اندوسکوپی افزایشمییابد. در موارد نادر ممکناست که خونریزی نیاز به تزریق خون داشته باشد.
- عفونت: بیشتر آندوسکوپیها شامل معاینه و بیوپسی هستند و خطر عفونت در آنها بسیار پایین است. خطر عفونت در آندوسکوپی زمانی افزایشمییابد که از سایر روشهای درمانی بعنوان بخشی از آندوسکوپی استفادهشود. اکثر عفونتهای ناشی از آندوسکوپی جزئی بوده و با مصرف آنتیبیونتیکها میتوان آنها را درمانکرد. از همین رو چنانچه که خطر ابتلا به عفونت بالا باشد در این صورت ممکناست که پزشک قبل از شروع آندوسکوپی به شما آنتیبیوتیکهایی جهت پیشگیری از عفونت بدهد.
- پارگی دستگاه گوارش: پارگی در مری و یا سایر بخشهای سیستم گوارشی نیاز به بستریشدن و گاهیاوقات عمل جراحی دارد. خطرات ابتلا به پارگی دستگاه گوارش بر اثر آندوسکوپی بسیار پایین است اما اگر از آندوسکوپی به همراه سایر روشهای درمانی مانند دیلاتسیون جهت گشادکردن مری استفادهشود در اینصورت احتمال بروز این عارضه افزایشمییابد.
- حساسیت به آرامبخشها: قبل از آندوسکوپی معده به احتمال زیاد به شما آرامبخش داده شود تا بهتر بتوانید آن آندوسکوپی را تحملکنید. نوع آرامبخش مورد استفاده مختلف است و احتمال بروز حساسیت نادر است اما وجود دارد. در حین انجام آندوسکوپی پزشک به دقت وضعیت شما را تحت نظر میگیرد تا خطر حساسیت و واکنشهای جدی را کاهشدهد.
با رعایت دقیق دستورالعملهای پزشک مانند مصرف و یا متوقفکردن مصرف برخی از داروهای خاص جهت آمادهشدن برای آندوسکوپی میتوان خطر بروز عوارض جانبی را کاهشداد.
علائم و نشانههای مربوط به عوارض جانبی ناشی از آندوسکوپی کدامند؟
علائم و نشانههایی که باید بعد از انجام آندوسکوپی جدی گرفت عبارتند از:
- تب
- درد در قفسه سینه
- تنگی نفس
- مدفوع خونی، سیاه و یا رنگهای بسیار تیره
- مشکل در بلعیدن
- درد شدید و مستمر در شکم
- استفراغ، مخصوصا اگر استفراغ همراه با خون و یا شبیه به پس مانده قهوه باشد.
در صورت بروز یکی از علائم و نشانههای ذکرشده بلافاصله با پزشک تماسبگیرید و یا به اورژانس مراجعهنمایید.
چگونه میتوان برای آندوسکوپی آماده شد؟
پزشک دستورالعملهای ویژهای برای آمادهشدن جهت انجام آندوسکوپی را به شما ارائهمیدهد.
نکات مربوط به غذا و داروهای مصرفی
باید ۸ ساعت قبل از انجام آندوسکوپی از هرگونه خوردن و آشامیدن بپرهیزید تا از خالیبودن معده مطمئنشوید.
قبل از شروع آندوسکوپی در مورد هر نوع دارو و یا مکملی که مصرفمیکنید با پزشک صحبتکنید. اگر از داروهای رقیقکننده خون استفادهمیکنید احتمالا پزشک به شما توصیهکند که مصرف آنها را چند روز قبل از انجام آندوسکوپی متوقف سازید. در صورتی که از آندوسکوپی به همراه سایر روشهای درمانی دیگر استفادهشود در این حالت مصرف داروهای رقیقکننده خون میتواند خطر خونریزی را افزایشدهد.
چنانچه به بیماریهای مزمن از حمله دیابت و یا فشار خون بالا مبتلا هستید، پزشک دستورالعملهای مخصوص در مورد مصرف داروهایتان را به شما میدهد.
سایر مراقبتهای قبل از انجام آندوسکوپی
به اکثر افرادی که تحت آندوسکوپی معده قرارمیگیرند نوعی آرامبخش داده میشود تا در حین انجام آندوسکوپی راحتبوده و احساس آرامش و راحتی کنند. ممکناست که از لحاظ ذهنی هوشیار باشید اما حافظه، قدرت واکنش و تصمیمگیری شما دچار اختلال میشود. طوری برنامهریزیکنید که ظرف مدت ۲۴ ساعت اثر آرامبخشها از بین برود. پس از آن میتوانید فعالیتهای روزمره و عادی خود را از سر بگیرید. یکی از دوستان و یا اعضای خانواده را به همراه خود برای انجام آندوسکوپی ببرید تا پس از اتمام کار شما را به خانه برساند. شاید بهتر باشد که به مدت یک روز مرخصیگرفته و به سر کار نروید.
چه انتظاراتی میتوان از آندوسکوپی معده داشت؟
قبل از انجام آندوسکوپی
پیش از شروع آندوسکوپی از شما خواسته میشود تا به پشت و یا پهلو بر روی یک میز درازبکشید. احتمالا مانیتورهایی به بدن شما وصلشود تا از این طریق تیم مراقبتی قادر به کنترل تنفس، فشار خون و ضربان قلب شما باشند.
در این مرحله، به شما آرامبخش تزریقمیشود. آرامبخش از قسمت ساعد به بدن شما تزریقشده و باعثمیشود که در حین انجام آندوسکوپی هیچگونه ناراحتی حسنکنید.
همچنین شاید پزشک مجبور باشد که از اسپری بیهوشکننده در دهان شما استفادهکند تا قسمت گلو بیحسشده و آمادهی ورود لولهی آندوسکوپی شود. همچنین ممکناست که پزشک یک محافظ پلاستیکی جهت بازنگه داشتن دهان شما در دهانتان قراربدهد.
اقدامات حین انجام آندوسکوپی معده
پس از عبور از مرحله بالا، نوبت به این میرسد که پزشک لوله آندوسکوپی را در دهان شما قراردهد. در این مرحله پزشک از شما میخواهد تا به هنگام پایین رفتن لوله به داخل گلو دهان خود را بازنگه دارید. شاید به هنگام پایین رفتن لوله در قسمت گلو احساس فشارکنید اما عموما هیچگونه دردی حس نخواهید کرد.
هرچند که ممکناست پس از پایینرفتن لوله آندوسکوپی از گلویتان صداهایی تولیدکنید اما قادر به صحبتکردن نخواهید بود. شایان ذکر است که آندوسکوپی هیچگونه اختلالی در تنفس شما ایجادنمیکند.
به هنگام پایینرفتن لوله آندوسکوپی از مری:
- یک دوربین ریز در نوک لوله تصاویری از داخل بدن را به مانیتور موجود در اتاق معاینه منتقلمیکند. پزشک به مانیتور نگاهمیکند تا ناهنجاریهای موجود در دستگاه گوارش را شناساییکند. در صورت وجود هرگونه ناهنجاری در سیستم گوارش، پزشک آن تصاویر را برای معاینات و بررسیهای بعد ذخیرهمیکند.
ممکناست که هوا با فشاری آرام به داخل مری فرستادهمیشود تا معده و سیستم گوارش پر از باد شود. با بادکردن سیستم گوارش، لوله آندوسکوپی آزادانه در داخل میچرخد. همچنین از این طریق پزشک راحتتر میتواند لایههای دستگاه گوارش را معاینهکند. علاوه بر این، ورود هوا به داخل مری باعث ایجاد حس فشار یا پری میشود.
- پزشک ابزار جراحی خاصی از طریق آندوسکوپی به داخل بدن میفرستد تا نمونهای از بافت را بردارد و یا یک پولیپ را حذفکند. پزشک از طریق تصاویر داخل معده میتواند این ابزار را کنترل و هدایتکند.
پس از آنکه پزشک داخل بدن شما را معاینهکرد به آرامی لوله آندوسکوپی را از دهان شما بیرونمیآورد. معمولا انجام آندوسکوپی باتوجه به وضعیت بیمار چیزی بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه طولمیکشد.
مراقبتهای پس از آندوسکوپی
پس از آنکه آندوسکوپی تمامشد فرد به قسمتی منتقلمیشود تا در آنجا نشسته و یا درازبکشید. ممکناست که پس از آندوسکوپی به مدت حدودا یک ساعت در بیمارستان بمانید. در این مدت تیم مراقبتی شما را تحتنظر میگیرند تا اثر مواد آرامبخش از بین برود.
ممکناست که پس از آنکه به خانه رسیدید علائم و نشانههای خفیفی در شما ظاهرشوند که برخی از آنها عبارتند از:
- نفخ شکم و گاز معده
- درد شکم
- گلو درد
این علائم و نشانهها به مرور زمان و بخودی خود برطرفمیشوند. در صورتی که نگران این علائم هستید و یا به شدت احساس ناراحتی میکنید با پزشک تماسبگیرید.
پس از انجام آندوسکوپی یک روز کامل استراحتکنید. شاید پس از تزریق و یا مصرف مواد آرامبخش هوشیار باشید اما سرعت واکنش و تصمیمگیری شما دچار اختلالمیشود.
نتایج آندوسکوپی چیست؟
مدت زمان بروز نتایج حاصل از آندوسکوپی به شرایط شما بستگیدارد. برای مثال، اگر پزشک از آندوسکوپی جهت بررسی وجود زخم استفادهکند احتمالا بلافاصله پس از انجام آندوسکوپی بتوان زخم را شناساییکرد اما اگر از آندوسکوپی جهت نمونهبرداری از بافت (بیوپسی) استفادهشود در این صورت شاید لازمباشد که چند روزی منتظربمانید تا نتایج در آزمایشگاه بررسیشده و به شما دادهشود. در خصوص زمان اعلام نتیجه آندوسکوپی از پزشک خود سوالبپرسید.
سوالات رایج
انجام آندوسکوپی چه مدت طولمیکشد؟
آندوسکوپی فوقانی حدودا ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طولمیکشد.
آیا خودم میتوانم تا منزل رانندگیکنم یا باید تاکسی بگیرم؟
داروهای آرامبخشی که در طول آندوسکوپی به شما داده میشود بر روی قدرت تصمیمگیری، درک و هماهنگی و واکنشپذیری شما را تا پایان روز تاثیرمیگذارد. همچنین یکی از عوارض جانبی این داروها، فراموشی است لذا به یک نفر بالغ نیاز دارید تا شما را تا منزل همراهیکند و از سالمرسیدن شما مطمئنشود.
آیا به هنگام انجام آندوسکوپی فرد بیهوش است؟
ممکناست که قبل از انجام آندوسکوپی فرد بیهوششود که از آن بعنوان آرامبخش هوشیار نامبرده میشود. ترکیبی از داروهایی که جهت آرامکردن و راحتی به شما داده میشود از طریق خط وریدی تزریقمیشوند. بدین خاطر به آن آرامبخش هوشیار میگویند زیرا احتمالا قادر به پاسخدهی به سوالات پزشک خواهید بود و یا شاید هم در حین آندوسکوپی معده به خواب بروید. در واقع چیزهای خیلی کمی از آندوسکوپی به یاد خواهید آورد. اگر به شما بیهوشی نظارتشده و یا آرامبخش خط وریدی تزریقشود در این صورت در تمام طول آندوسکوپی بطور کامل به خواب فرومیروید اما برای تنفس نیازی به کمک دیگران ندارید. همچنین در چنین حالتی قادر به صحبتکردن نخواهید بود.
آیا آندوسکوپی معده با درد همراه است؟
پس از انجام آندوسکوپی درد جزئی و یا شاید هم اصلا هیچ دردی حسنکنید. در صورت استفاده از آندوسکوپی احتمالا دچار گلو درد جزئی شوید که میتوان از طریق مصرف مایعات گرم، و قرصهای مکیدنی گلو و یا در صورت نیاز تیلنول درمانکرد.
آیا آندوسکوپی برای کودکان انجامپذیر است؟
آمادگی کودک برای آندوسکوپی :
کودک بایستی قبل از انجام آندوسکوپی از قوانین سفت و سخت مربوط به خوردن و آشامیدن پیرویکند. معده کودک باید قبل از بیهوشی عمومی بطور کامل خالی باشد. در صورتی که به طور کامل و صحیح از دستورالعملهای مربوط به خوردن و آشامیدن پیروینشود، ممکناست به هنگام مراجعه به بیمارستان بخاطر امنیت کودک انجام آندوسکوپی کنسلشود. اگر کودک در طی دوران قبل از آندوسکوپی که نباید چیزی بخورد و یا بیاشامد (روزهداری) نیازهای خاصی دارد در این مورد با پزشک صحبتکنید تا در این خصوص تدبیری بیاندیشد. اگر کودک داروهایی دارد که باید بصورت روزانه مصرفکند این قضیه را با پزشک در میان بگذارید تا داروهایی که لازم است در روز آندوسکوپی مصرفکند و همچنین زمان مصرف آنها راهنماییهای لازم را بکند.
در صورت بروز یکی از موارد زیر در کودک حتما آندوسکوپی را کنسل و یا به زمان دیگری موکولکنید: اگر
• کودک دچار سرفه، سرماخوردگی، گرفتگی بینی، استفراغ یا استهال است و یا وضعیت کلی او خوب نیست.
• کودک دچار آبلهمرغان یا بیماری سل در چهار هفته گذشته شده و یا در معرض ابتلا به این بیماریها قراردارد.
آیا زنان باردار مجاز به انجام آندوسکوپی هستند؟
به ندرت پیشمیآید که فرد در دوران بارداری نیاز به آندوسکوپی داشته باشد. از جمله خطرات احتمالی انجام آندوسکوپی در دوران بارداری میتوان به هیپوکسی جنین به علت مصرف داروهای آرامبخش و قرارگرفتن در معرض تشعشع اشارهکرد. لازم به ذکر است که تا به امروز هیچ مدرک و شواهدی مبنی بر زایمان زودرس بر اثر انجام آندوسکوپی وجود ندارد و مطالعات در این زمینه به این نتیجه رسیدهاند که انجام آندوسکوپی در دوران بارداری عموما بیخطر است. پزشکان به شدت توصیهمیکنند که انجام آندوسکوپی در زنان باردار تا سه ماه دوم به تعویقبیفتد. در زنان باردار، آندوسکوپی باید بدون استفاده از مواد آرامبخش و بیهوشی و یا با حداقل دوز انجامشود. همچنین قرارگرفتن در معرض تشعشع باید به حداقل برسد. همچنین انجام آندوسکوپی باید تحتنظر متخصص مراقبتهای زایمان و بیهوشی انجامشود.