کیسه صفرا یک عضو گلابی شکل در دستگاه گوارش از قسمت راست شکم قرار گرفته است و وظیفه آن ذخیره و ترشح صفرا برای هضم چربی می‌باشد. در صورتی که کیسه صفرا دچار التهاب شود میتواند باعث بروز برخی علائم از قبیل درد شکمی، تهوع و استفراغ و تب شود. کیسه صفرا توسط یک مجرا به کبد متصل شده است. در صورتی که یک سنگ در این مجرا گیر بیافتد صفرا بر می‌گردد و منجر به التهاب کیسه صفرا خواهد شد که به این اختلال کوله سیستیت گفته میشود. در این حالت کیسه صفرا متورم میشود و به علت بروز التهاب قرمز خواهد شد و تجمع مایع درون این اندام میتواند باعث بروز عفونت ثانویه شود. پزشک برای تشخیص التهاب کیسه صفرا از سونوگرافی شکمی، سی تی اسکن شکم، عکس برداری هسته ای یا کلانژیوپانکراتوگرافی با رزونانس مغناطیسی یا MRCP استفاده میکند. فرایند درمان میتواند شامل کاهش مقدار مواد غذایی مصرفی، مصرف داروهای آنتی بیوتیک و استفاده از لوله تخلیه و نصب آن درون کیسه صفرا برای خارج کردن مایع صفرا باشد. با این حال همیشه احتمال بروز جدی این اختلال وجود دارد و رایج ترین روشی که برای درمان اختلال وجود دارد انجام عمل جراحی به منظور خارج نمودن کیسه صفرا است.
انواع التهاب کیسه صفرا
کوله سیستیت میتواند به اشکال زیر بروز کند:
• التهاب شدید کیسه صفرا به صورت ناگهانی رخ میدهد و این نوع التهاب اغلب باعث بروز درد شکمی در قسمت میانی یا راست شکم میشود. این درد میتواند بین هر دو کتف احساس شود. در موارد شدید ممکن است کیسه صفرا پاره شود یا بترکد و صفرا وارد شکم شده و درد شدیدی را به وجود بیاورد. این اختلال میتواند زندگی بیمار را دچار خطر نماید به همین دلیل به مراقبت و توجه فوری پزشکی نیاز دارد.
• التهاب مثانه کیسه صفرا با دوره‌های عود کننده همراه است و تورم و التهاب خفیف اما مداوم اغلب باعث آسیب دیدگی کیسه صفرا خواهد شد و باعث کلفت شدن و چروکیده شدن آن میشود و کیسه صفرا عملکرد صحیح خود را از دست خواهد داد.
علل بروز التهاب کیسه صفرا چیست؟
التهاب کیسه صفرا معمولاً با تشکیل سنگ در صفرا شروع میشود. این مسئله که آیا شما سنگ صفرا دارید یا خیر به فاکتورهای متعددی بستگی دارد که به شرح زیر می‌باشند:
• عوامل ژنتیکی
• وزن
• فعالیت کیسه صفرا
• نوع رژیم غذایی
سنگ کیسه صفرا زمان به وجود می‌‌آید که ترکیبات موجود در صفرا ذرات کریستال مانند را به وجود بیاورند. اندازه سنگ صفرا میتواند از اندازه یک دانه شن تا اندازه یک توپ گلف متغیر باشد. وجود سنگ صفرا باعث بروز علائمی از قبیل فشار و التهاب میشود و حتی میتواند منجر به بروز عفونت گردد. با گذر زمان دیواره‌های کیسه صفرا شروع به کلفت شدن میکند و در نهایت کیسه صفرا شروع به چروکیده شدن خواهد کرد. این تغییرات باعث میشود که کیسه صفرا نتواند عملکرد مناسبی داشته باشد. علاوه بر سنگ صفرا، کوله سیستیت میتواند به دلایل زیر نیز به وجود بیاید:
• عفونت سیستم مجرای صفراوی مشترک
• انسداد سیستم مجرای صفراوی مشترک
• تجمع بیش از حد کلسترول در کیسه صفرا که در طول دوران بارداری و پس از کاهش وزن سریع رخ میدهد
• کاهش میزان خون رسانی به صفرا به علت ابتلا به دیابت
• وجود تومور در کبد و پانکراس
• وجود تومور در کیسه صفرا که نادر است
در مواردی که شما به صورت مداوم یا به مدت طولانی دچار حملات التهاب کیسه صفرا می‌شوید به یک اختلال مزمن تبدیل خواهد شد.
علائم و نشانه‌های التهاب کیسه صفرا چیست؟
علائم و نشانه‌های التهاب کیسه صفرا میتواند به طور ناگهانی یا به صورت تدریجی و با گذر زمان به وجود بیاید. در اکثر مواقع این علائم پس از مصرف یک وعده غذایی که حاوی مقدار زیادی چربی است به وجود خواهد آمد و علایم و نشانه‌های آن به شرح زیر می‌باشد:
• درد شدید شکمی که میتواند به صورت درد تیر کشنده به وجود بیاید
• نفخ شکم و درد آن
• احساس درد و انتشار آن به کمر یا زیر کتف سمت راست
• تب
• لرز
• تهوع
• استفراغ
• دفع مدفوع شل یا به رنگ روشن
• زردی که به شرایط گفته میشود که پوست و سفیدی چشم شما به رنگ زرد دیده میشود
• خارش
این علایم و نشانه‌ها میتواند دو تا سه روز باقی بماند اما علائم و نشانه‌های این اختلال در همه افراد یکسان نیست و ممکن است بیماران مختلف علائم و نشانه‌های متعددی را تجربه کنند. این علائم در قسمت راست یا میانی شکم احساس میشود و معمولاً درد حدود ۳۰ دقیقه طول میکشد. عوارض التهاب کیسه صفرا به شرح زیر می‌باشد:
• پانکراتیت که به التهاب پانکراس گفته میشود
• بیرون زدگی کیسه صفرا به علت التهاب
• بزرگ شدن کیسه صفرا به علت التهاب
• بروز عفونت به علت تجمع مایع صفرا
• سرطان کیسه صفرا که یک اختلال نادر است و عارضه ای است که در بلند مدت ایجاد میشود
• مرگ بافت کیسه صفرا که میتواند باعث پارگی و در نهایت ترکیدگی این اندام شود
میتوان علائم و نشانه‌های التهاب کیسه صفرا در منزل و مصرف داروهای مسکن و استراحت کردن درمان کرد به شرط آنکه مشکل شما به طور صحیح تشخیص داده شود. باید قبل از انجام دادن هر کاری با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است پزشک از شما بخواهد به مصرف آنتی بیوتیک بپردازید و از خوردن غذاهای پرچرب خودداری کنید. در صورتی که شما دچار درد شدید شکمی هستید یا اینکه تب شما قطع نمی‌‌شود باید فوراً به پزشک مراجعه کنید تا به طور کامل شما را ارزیابی نماید.
التهاب کیسه صفرا چگونه تشخیص داده میشود؟
پزشک درخواست انجام آزمایش خون را میدهد تا وجود عفونت کیسه صفرا را تشخیص دهد. معمولاً تعداد گلبولهای سفید خون به عنوان یکی از علائم بروز عفونت افزایش پیدا میکند. پزشک از یک یا چند مورد از روش‌های عکس برداری زیر برای تشخیص التهاب کیسه صفرا استفاده خواهد کرد:
• معمولا سونوگرافی از شکم و اولین تستی است که برای تشخیص التهاب کیسه صفرا توصیه میشود. در این روش از امواج صدا برای تهیه تصاویر از کیسه صفرا استفاده میشود تا علائم و نشانه‌های التهاب از قبیل التهاب کیسه صفرا و وجود سنگ صفرا به موقع تشخیص داده شود.
• در سی تی اسکن شکمی از اشعه ایکس برای تهیه تصاویر دقیق از شکم، کبد، کیسه صفرا، مجرای صفرا و روده استفاده میشود تا وجود التهاب کیسه صفرا یا انسداد جریان صفرا تشخیص داده شود. گاهی اوقات سی تی اسکن از شکم میتواند وجود سنگ صفرا را نیز نشان دهد.
• ام آر آی شکم یک نوع اسکن ام آر آی است که تصاویر واضحی را از کبد، کیسه صفرا، مجرای صفراوی، پانکراس و مجرای پانکراس نشان میدهد. این نوع اسکن میتواند به خوبی وجود سنگ صفرا یا التهاب کیسه صفرا یا مجرای صفرا و انسداد جریان صفرا را نشان دهد.
• در عکس برداری هسته ای از تزریق داروی رادیو اکتیو برای تشخیص اختلالات کبد، کیسه صفرا و سیستم صفراوی استفاده میشود. در التهاب شدید کیسه صفرا از این نوع عکس برداری میتواند انسداد مجرای صفرا را به طور دقیق نشان دهد.
التهاب کیسه صفرا چگونه درمان میشود؟
از آنجایی که همیشه احتمال عود مجدد التهاب کیسه صفرا وجود دارد معمولاً پزشک به شما پیشنهاد میدهد که به کمک یکی از روش‌های زیر به خارج کردن کیسه صفرای خود بپردازید:
• در جراحی لاپاراسکوپی جراح از طریق ناف و ایجاد چند برش کوچک به ارسال دستگاه لاپاراسکوپ میپردازد تا بتواند داخل شکم را مشاهده کند و به خارج کردن کیسه صفرا بپردازد. در طول جراحی بیهوش هستید و چیزی را احساس نخواهید کرد.
• در جراحی باز نیز پزشک یک عدد برش روی شکم ایجاد میکند و به خارج کردن کیسه صفرا میپردازد برای انجام این عمل جراحی نیز شما بیهوش خواهید بود.
در صورتی که امکان انجام عمل جراحی وجود نداشته باشد پزشک به تخلیه مایع صفرا از کیسه صفرا خواهد پرداخت و این فرایند به کمک روش‌های زیر انجام میشود:
کوله سیستوستومی پانکراس
این عمل جراحی توسط متخصص رادیولوژی انجام میشود و یک لوله زیر سطح پوست قرار می‌‌گیرد و سپس جراحان را با استفاده از اولتراسوند یا هدایت سی تی اسکن به درون کیسه صفرا هدایت میکند و به خارج کردن صفرای مسدود شده یا عفونی میپردازد تا از میزان التهاب کیسه صفرا کاسته شود. این روش معمولاً در آن دسته از بیمارانی انجام میشود که وضعیت آنها وخیم است و سایر روش‌های درمانی تاثیری بر روی آنها نداشته است. در هنگام انجام این روش جراحی شما بیهوش هستید. معمولا لوله نصب شده تا چند هفته در محل مورد نظر باقی می‌ماند.
کلانژیوپانکراتوگرافی اندوسکوپیک عقب گرد
معمولاً این روش جراحی توسط پزشک انجام میشود که در زمینه درمان اختلالات بیماری‌های حفره شکمی تخصص دارد. در این روش یک لوله انعطاف پذیر از طریق دهان وارد معده و سپس وارد بخش ورودی روده کوچک میشود. در این محل کیسه صفرا به روده کوچک به هم می‌رسند. پزشک به بررسی عملکرد دریچه انتهای کیسه صفرا میپردازد و آن را باز میکند تا بتواند صفرا به دام افتاده و سنگ را خارج نماید. پزشک همچنین میتواند یک لوله کوچک را وارد کیسه صفرا نماید و سپس ماده حاجب را به درون آن تزریق کند تا بتواند بهتر کیسه صفرا را مشاهده نماید. او همچنین ممکن است از لیزر برای از بین بردن سنگ‌های کوچک کیسه صفرا استفاده کند یا از بالن برای تخلیه سنگ یا اجزای آن بهره بگیرد. میتوان همه این اقدامات را بدون ایجاد برش روی شکم انجام داد. این روش میتواند ریسک بروز التهاب جدی یا آسیب دیدگی پانکراس را فراهم کند. در این روش شما بیش بیهوش خواهید شد.
کلانژیوگرافی ترانس هپاتیک از طریق پوست
این روش جراحی نیز توسط متخصص رادیولوژی انجام میشود و پزشکی که عدد سوزن را وارد مجاری صفراوی درون کبد خواهد کرد و برای این کار از هدایت تصویری استفاده خواهد کرد سپس ماده حاجب را تزریق میکند تا بتواند محل سنگ صفرا که باعث انسداد جریان صفرا شده است را مشخص نماید. تعدادی از این سنگ‌ها را میتوان در طول درمان خارج کرد و سنگ‌های باقی مانده نیز با کاشت استنت برای کمک به گردش صفرا در محل بروز انسداد خارج خواهد شد که این امر باعث کاهش التهاب کیسه صفرا میشود و شما برای انجام این روش تحت بیهوشی قرار خواهید گرفت.
دوران بهبود پس از جراحی التهاب کیسه صفرا چقدر طول میکشد و نکات مهم مربوط به دوران بهبود شامل چه مواردی است؟
دوران بهبود پس از جراحی التهاب کیسه صفرا به نوع عملی که قرار است انجام شود بستگی دارد. معمولاً افرادی که تحت جراحی لاپاراسکوپی قرار می‌‌گیرند در مقایسه با افرادی که با روش‌های قدیمی‌جراحی می‌شوند و روی شکم آن را برش ایجاد میشود سریع تر بهبود پیدا می‌‌کنند. صرف نظر از نوع جراحی انجام شده معمولاً نکات مهم مربوط به دوران بهبود در همه آنها مشابه است و اغلب بهبودی کامل حداقل ۶ هفته طول خواهد کشید. شما باید از همه نکاتی که جراح در خصوص دوران بهبود به شما گوشزد میکند پیروی کنید. برخی از نکات مهم در خصوص این دوران به شرح زیر می‌باشند:
• از برداشتن اجسام سنگین خودداری کنید.
• به مصرف غذاهای کم چرب بپردازید و حجم غذای خود را کاهش دهید و تعداد دفعات غذا خوردن خود را بیشتر کنید.
• سعی کنید به مقدار کافی استراحت داشته باشید زیرا مدام احساس خستگی خواهید کرد.
• به مقدار کافی مایعات مصرف کنید.
• به بررسی دقیق محل زخم و محل برش به لحاظ وجود قرمزی، ترشح یا افزایش سطح درد بپردازید.
آیا میتوان از بروز التهاب کیسه صفرا جلوگیری کرد؟
در صورتی که شما یک یا چند بار دچار التهاب کیسه صفرا شده اید با پزشک خود در خصوص تغییراتی که می‌توانید در سبک زندگی خود ایجاد کنید تا از بروز التهاب کیسه صفرا جلوگیری شود صحبت نمایید. با متخصص تغذیه مشورت کنید تا رژیم غذایی مناسبی که مقدار چربی آن کم است را در اختیار شما قرار دهد. ورزش مداوم یک اقدام بسیار مفید و ضروری است. سنگ صفرا دلیل اصلی بروز التهاب کیسه صفرا است و شما می‌توانید با حفظ تناسب اندام ریسک تشکیل سنگ صفرا را کاهش دهید. در صورتی که اضافه وزن دارید و باید وزن خود را کاهش دهید و سعی کنید این کار را به آرامی انجام دهید زیرا کاهش سریع وزن میتواند ریسک تشکیل سنگ صفرا را افزایش دهد.
