سیروز کبدی بیماری است که باعث می‌شود کبد به دلیل آسیب‌دیدگی بلندمدت نتواند به درستی کار خود را انجام دهد. مشخصه این آسیب‌دیدگی، فاسدشدن بافت سالم کبد است. معمولاً این بیماری به تدریج و در طی چندین ماه تا چندین سال به وجود می‌آید. سیروز کبدی به اشکال مختلف ظاهر می‌شود. این علائم و نشانه‌ها ممکن است به طور مستقیم به دلیل از کار افتادن سلول‌های کبدی ایجاد شوند یا به دلیل افزایش فشار خون شکل بگیرند. برخی از این علائم مختص به این بیماری نیستند اما ممکن است به دلیل سیروز کبدی نیز به وجود آید. به همین ترتیب عدم وجود علائم به معنای عدم ابتلا به سیروز کبدی نیست. سیروز کبدی به تدریج و به طور آهسته ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً قبل از این که علائم هشداردهنده آن به اندازه کافی مشهود شوند پیشرفت می‌کند. معمولاً آسیب‌دیدگی کبد ناشی از ابتلا به سیروز کبدی برگشت‌پذیر نیست اما با انجام اقدامات درمانی می‌توان پیشرفت آن را متوقف کرده یا سرعت پیشرفت بیماری و عوارض جانبی آن را کاهش داد. از آنجا که سیروز کبدی یک بیماری انرژی بر است باید یک رژیم غذایی سالم داشته باشید. در صورت نیاز باید دوباره به پزشک مراجعه کنید. برای درمان عفونت آنتی‌بیوتیک تجویز شده و برای رفع خارش نیز داروهای دیگری تجویز می‌گردد.
علل ابتلا به سیروز کبدی
هپاتیت
هپاتیت سی (ممکن است از طریق روابط جنسی یا خون و محصولات خونی ناسالم وارد بدن شود). ممکن است این بیماری به دلیل استفاده از سرنگ‌های آلوده از هر منبعی مانند خالکوبی، بریدگی، تزریق مواد مخدر و استفاده از سوزن مشترک به وجود آید. هپاتیت بی نیز ممکن است باعث التهاب و آسیب‌دیدگی کبد شده و در نتیجه فرد به سیروز کبدی مبتلا شود. هپاتیت دی نیز ممکن است باعث ابتلا به سیروز کبدی شود. غالباً این بیماری در افراد مبتلا به هپاتیت بی دیده می‌شود.
التهاب ناشی از بیماری‌های خود ایمنی
هپاتیت‌های خود ایمنی ممکن است عوامل ژنتیکی داشته باشند. بیشتر افراد مبتلا هپاتیت خود ایمنی از زنان هستند.
داروها
داروهایی مانند داروهای تجویزی و داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک مانند استامینوفن، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها و برخی داروهای ضدافسردگی ممکن است موجب ابتلا به سیروز کبدی شوند.
بیماری‌های ژنتیکی
اختلالاتی که بر توانایی بدن در جذب آهن و مس تأثیر می‌گذارند نیز از علل ابتلا به سیروز کبدی هستند. دو نمونه از این بیماری‌ها هموکروماتوز و بیماری ویلسون هستند.
آسیب‌دیدگی مجرای صفراوی
آسیب‌دیدگی مجرای صفراوی که عمل تخلیه کیسه صفرا را به عهده دارد نیز ممکن است یکی از عوامل ابتلا به سیروز کبدی باشد. برای مثال بیماری سیروز کبدی صفراوی اولیه ممکن است باعث ابتلا به سیروز کبدی شود.
علائم
علائم سیروز کبدی به دلیل ناتوانی کبد در تصفیه خون، تجزیه سموم، تولید پروتئین‌های لخته کننده خون و کمک به جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی ایجاد می‌شود. معمولاً تا زمانی که این بیماری پیشرفت نکند علائم آن قابل توجه نیست. برخی از علائم ابتلا به سیروز کبدی عبارتند از:
- کاهش اشتها
- خون دماغ شدن
- زردی
- عروق عنکبوتی کوچک در زیر پوست
- کاهش وزن
- بی‌اشتهایی
- خارش پوست
- ضعف
علائم مهم‌تر و خطرناک‌تر عبارتند از:
- گیجی و عدم تمرکز
- تورم شکمی (آسیب)
- تورم پاها (ادما)
- ناتوانی جنسی
- ژنیکوماستی (زمانی که مردان بافت پستان پیدا می‌کنند.)
عوارض ناشی از ابتلا به سیروز کبدی
اگر خون بیمار نتواند از کبد عبور کند در سیاهرگ‌هایی مانند سیاهرگ‌های مری جمع می‌شوند. به این تجمع خونی واریس مری گفته می‌شود. این عروق توان تحمل فشار بالای خون را نداشته و به دلیل وجود خون اضافی متورم می‌شوند.
علائم دیگر ابتلا به سیروز کبدی عبارتند از:
- کبودی (به دلیل کاهش تعداد پلاکت یا ضعف در لخته شدن خون)
- خونریزی (به دلیل کاهش پروتئین‌های لخته کننده خون)
- حساسیت‌های دارویی (کبد وظیفه فراوری داروها در بدن را دارد)
- نارسایی کلیه‌ها
- سرطان کبد
- مقاومت انسولینی و ابتلا به دیابت نوع 2
- آنسفالوپاتی کبدی (گیجی به دلیل اثرات سموم بر مغز)
- سنگ‌های صفراوی (تداخل با جریان صفرا ممکن است باعث سخت شدن صفرا و شکل‌گیری سنگ‌های صفراوی شود.)
- بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی)
- ادما و آسیت
تشخیص سیروز کبدی
فرایند تشخیص سیروز کبدی با بررسی سوابق پزشکی و معاینه بالینی بیمار شروع می‌شود. پزشک سوابق پزشکی بیمار را به طور کامل بررسی می‌کند. این سوابق ممکن است نشان دهند ابتلای طولانی مدت به هپاتیت سی، سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های خود ایمنی یا عوامل دیگر باشد. همچنین ممکن است آزمایش‌هایی برای مشخص کردن آسیب‌دیدگی کبد نیز انجام شود. برخی از آزمایش‌هایی که برای تشخیص سیروز کبدی به کار می‌روند عبارتند از:
- شمارش کامل سلول‌های خون (برای تشخیص کم‌خونی)
- آزمایش لختگی خون (برای تشخیص سرعت لخته شدن خون)
- آلبومین (برای آزمایش پروتئین‌های تولیدشده در کبد)
- آزمایش عملکرد کبد
- فتوپروتئین آلفا (بررسی سرطان کبد)
برخی آزمایش‌های دیگر نیز ممکن است برای بررسی کبد انجام شود که عبارتند از:
- آندوسکوپی فوقانی (برای تشخیص ابتلا به واریس مری)
- سونوگرافی از کبد
- ام آر ای از شکم
- سی تی اسکن از شکم
- بیوپسی کبد (برای تشخیص قطع ابتلا به سیروز کبدی)
اقدامات درمانی
درمان سیروز کبدی با هدف متوقف کردن یا به تأخیر انداختن روند پیشروی بیماری، کاهش آسیب‌دیدگی سلول‌های کبدی و کاهش عوارض ناشی از این بیماری انجام می‌شود. اقدامات درمانی شامل تغییر در سبک زندگی، دارودرمانی و مراجعه مرتب به پزشک و چک آپ می‌شود. در برخی موارد، ممکن است بیمار نیاز به انجام عمل جراحی برای درمان عوارض ناشی از ابتلا به سیروز کبدی داشته باشد. پزشک روش‌های درمانی زیر را بر اساس علل ابتلا به بیماری توصیه می‌کند:
هپاتیت مزمن
بسیاری از داروهای تزریقی داخل وریدی برای درمان هپایتیت بی مورد استفاده قرار می‌گیرند که برخی از آن‌ها اینترفرون پگ لیت، آنالوگ‌های نوکلئوتید و آنالوگ‌های نوکلئوتید هستند. بیماران مبتلا به هپاتیت سی با ترکیبی از درمان‌ها شامل اینترفرون پگ لیت و ریباویرین درمان می‌شوند.
هپاتیت‌های خود ایمنی
هپاتیت‌های خود ایمنی با تجویز پردنیزولون کورتیکواستروئید و همچنین در برخی موارد با تجویز داروهای ضدافسردگی مانند آزاتیوپرین درمان می‌شود.
اختلالات مجرای صفراوی
اسید اورسودوکسی کولیک (آکتیگال) که با عنوان اورسودیول یا یو دی سی آ نیز شناخته می‌شود برای درمان سیروزهای صفراوی اولیه به کار برده می‌شود اما باعث کند شدن روند پیشرفت بیماری نمی‌شود. معمولاً خارش با داروهای کلسترول مانند کلستیرامین (کوئستران) و کلستیپول (کلستید) کنترل می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت مجرای صفراوی و داروهایی برای کنترل سیستم ایمنی بدن (پردنیزولون، آزاتیوپرین، سیکلوسپورین، متوترگزات) نیز تجویز می‌شوند. برخی از عمل‌های جراحی نیز ممکن است برای باز کردن مجرای صفراوی روی بیمار انجام شوند.
بیمار کبد چرب غیرالکلی و استاتوس هپاتیت‌های غیر الکلی
کاهش وزن از طریق ورزش و کنترل رژیم غذایی و مدیریت دیابت و کلسترول اولین روش‌های درمان این بیماری‌ها هستند. محققان نیز در حال تحقیق بر روی این موضوع هستند که آیا داروهایی که برای درمان دیابت نوع 2 به کار برده می‌شوند می‌توانند به درمان بیماری کبد چرب غیرالکلی و استاتوس هپاتیت‌های غیرالکلی کمک کنند یا نه.
هموکروماتوز
هموکروماتوز با فلبوتومی که فرایندی است که در آن پینت خون یک یا دو مرتبه در هفته برداشته می‌شود تا سطح آهن کبد به حد طبیعی برسد درمان می‌شود.
پیوند کبد
زمانی که سیروز کبدی قابل درمان نباشد، کبد ازکارافتاده و باید پیوند زده شود. پزشکان در مورد این که آیا پیوند کبد بهترین گزینه است یا نه تصمیم می‌گیرند. معمولاً زمانی که علائم ناشی از سیتروز کبدی مانند زردی، احتباس شدید مایعات (آسیت)، خونریزی واریسی،انسفالوپاتی هپاتیک، نارسایی کلیه یا سرطان کبد شدت می‌یابد نیاز به پیوند کلیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در پیوند کبد، یک قسمت از کبد یا تمام آن از یک کبد سالم جایگزین کبد مریض می‌شود. سیروز کبدی غالباً یکی از علل مهم پیوند کبد است.
تغییرات سبک زندگی و رژیم‌های غذایی
همه بیماران مبتلا به سیروز کبدی باید تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنند که برخی از این تغییرات عبارتند از:
محدود کردن استفاده از نمک
نمک باعث تجمع مایعات در بدن می‌شود. تنوع غذاهای مصرفی می‌تواند در محدود کردن مصرف روزانه نمک کمک کند. بهتر است سبزیجات و میوه‌های تازه مصرف کنید و از مصرف غذاهای فراوری شده بپرهیزید.
پیروی از یک رژیم غذایی سالم
افراد مبتلا به سیروز کبدی معمولاً دچار سوءتغذیه بوده و باید کالری مصرفی روزانه خود را افزایش دهند. (پروتئین اضافی ممکن است ابتلا به آنسفالوپاتی هپاتیک را تحریک کند). همچنین این افراد باید از مصرف برخی از غذاها مانند غذاهای خام دریایی یا میگو و صدف که احتمال دارد باعث مسمومیت خونی شوند (سپتی سمی) پرهیز کنند.
واکسن زدن
بیماران مبتلا به سیروز کبدی باید از پزشک خود در مورد لزوم زدن واکسن‌های مرتبط (مانند هپاتیت آ، هپاتیت بی، آنفولانزا، پنومونی پنوموکوک) سؤال کنند.
در مورد تمام داروها و داروهای گیاهی که مصرف می‌کنید پزشک را مطلع کنید.
قبل از مصرف هر دارویی از جمله داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه پزشک مانند استامینوفن، آسپیرین، ناپروکسن و ایبوپروفن با پزشک مشورت کرده و از بی‌خطر بودن مصرف این داروها مطمئن شوید. آسیب‌دیدگی کبد بر متابولیسم داروها تأثیر می‌گذارد. در مورد مکمل‌ها و داروهای گیاهی که مصرف می‌کنید پزشک را مطلع کنید. برخی از انواع داروهای گیاهی مانند کاسنی، زردچوبه و گل قاصدک ممکن است احتمال آسیب‌دیدگی کبد را افزایش دهند. با این که برخی داروها مانند خردل (سیلیمارین) برای درمان بیماری‌های کبد مؤثر هستند اما علم هنوز تأثیر این داروها در کمک به درمان بیماری سیروز کبدی را تأیید نکرده است.
