تهوع و استفراغ از علائم وجود بیماری بوده و در اثر یک مشکل نامشخص ایجاد می‌شوند. حالت تهوع حالتی است که در آن معده می‌خواهد خود را خالی کند، در حالی که استفراغ, عمل تخلیه‌ی اجباری معده است. زمان استفراغ یا تهوع می‌تواند نشان دهنده‌ی علت آن باشد. اگر استفراغ یا تهوع کمی پس از صرف غذا باشد، نشان دهنده‌ی وجود زخم معده یا یک اختلال روانی است. اگر استفراغ و تهوع بین یک تا هشت ساعت پس از صرف غذا باشد، نشان دهنده‌ی فاسد بودن غذا و مسمومیت غذایی است. در بیماری‌های ناشی از مواد غذایی مانند سالمونلا به دلیل زمان مورد نیاز برای توليد و تکثير ميکروب‌ها در بدن، ظهور علائم مدت بیشتری طول می‌کشد.
علل
تهوع و استفراغ توسط قسمتی از مغز که مسئول عملکردهای غیر ارادی بدن است کنترل می‌شوند. در حقیقت استفراغ واکنشی است که توسط سیگنال‌های مغز تحریک می‌شود. سیگنال محرک استفراغ ممکن است از محرک‌های مختلفی همچون محرک‌های بویایی، چشایی، بیماری‌های مختلف، احساسات (همچون ترس)، درد، آسیب، عفونت، تحریک غذایی، گیجی، حرکت و دیگرتغییرات بدن ناشی شود. مهم‌ترین تغییرات بدن که باعث استفراغ می‌شوند عبارتند از:
- اختلالات اشتها (بی اشتهایی و پر اشتهایی)
- مسمومیت غذایی
- عفونت‌های ویروسی خاص
- ناراحتی‌های حرکتی (مانند احساس تهوع در ماشین، تهوع در دریا)
- سرگیجه (احساس این که اتاق در حال چرخش است)
- آسیب به مغز (مانند ضربه به مغز یا خونریزی مغزی)
- بیماری کیسه صفرا
- آپاندیس
- میگرن (نوعی سردرد شدید)
- تومورهای مغزی
- عفونت‌های مغزی (مانند مننژیت)
- هیدروسفالی (وجود مایع مغزی نخاعی بیش از حد در مغز)
- عوارض جانبی داروهای بیهوشی که برای جراحی استفاده می‌شوند
- مشکلات معده مانند انسداد (انسداد پیلور یا خروجی معده، که باعث استفراغ در نوزادان می‌شود)
- خونریزی معده به دلایل مختلف
- عفونت، تحریک، یا انسداد روده‌ها
- وجود مواد شیمیایی و معدنی بیش از حد یا کم‌تر از حد لازم در بدن
- وجود مواد سمی در بدن
- تهوع و استفراغ در بارداری بسیار اتفاق می‌افتد. بدحالی صبح هنگام در ماه‌های اول بارداری ایجاد می‌شود اما گاهی در تمام طول مدت بارداری ادامه خواهد داشت.
تهوع و استفراغ از عوارض رایج برخی از داروها هستند. معمولا تهوع در اثر آلرژی (آلرژی عکس العمل شدیدی است که شامل ایجاد راش‌های پوستی یا ایجاد مشکلات تنفسی می‌شود) به دارو ایجاد نمی‌شود اما یکی از عوارض ناخواسته‌ی برخی از داروها است. برخی از داروها مانند داروهایی که در شیمی درمانی استفاده می‌شوند، آتی بیوتیک‌هایی مانند اریترومایسین، و داروهای قوی ضد درد نیز باعث استفراغ و تهوع می‌شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه شود؟
اگر علائم زیر را داشتید باید در بخش اورژانس بیمارستان تحت نظارت پزشک باشید:
- استفراغ و تهوع همراه با دل درد شدید
- استفراغ همراه با تب، مخصوصا در کودکان
- خون استفراغ کردن. ممکن است خون قرمز یا تیره باشد. خون مانده به رنگ قهوه‌ای (مانند دانه‌های قهوه) است
- قطع نشدن استفراغ و عدم توانایی فرد در نگهداری مایعات در شکم
- وارد شدن آسیبی به سر قبل از استفراغ
- وجود مشکلاتی همچون بیماری‌های کلیه، کبد و یا دیابت
- عدم توانایی فرد در مصرف داروهایی که روزانه برای بیماری‌های دیگر مصرف می‌کرده است.
- وجود هرگونه احساس گیجی یا ضعف شدید
- وجود سر درد شدید یا جدید
تشخیص
معمولا پزشک با بررسی سوابق پزشکی بیمار و انجام یک معاینه کامل فیزیکی می‌تواند بیماری را تشخیص دهد. ممکن است پزشک با توجه به معاینه فیزیکی و سوابق پزشکی بیمار، آزمایش‌هایی نیز برای او تجویز کند و در برخی موارد برای تشخیص بیماری به هیچ آزمایشی نیز نیاز نیست. ممکن است آزمایش‌ها و عکس‌های رادیوگرافی برای بیمار تجویز شوند تا بهتر بتواند ثبات بیمار را ارزیابی کرده و بیماری را تشخیص دهد (البته آزمایش‌ها و عکس رادیوگرافی برای تشخیص بیماری الزامی نیست). به عنوان مثال، برای بیماری که دچار مسمومیت غذایی شده، باید آزمایش خون تجویز شود تا الکترولیت‌ها (مواد معدنی) و دیگر مواد شیمیایی او اندازه‌گیری شود زیرا بیمار در اثر اسهال و استفراغ مداوم مقدار زیادی سدیم، پتاسیم، و کلرید را از دست داده است. برای ارزیابی مقدار آب بدن، آزمایش ادرار نیز مفید است. ادرار غلیظ و تیره نشان دهنده‌ی کم آبی است زیرا کلیه‌ها سعی می‌کند تا جایی که امکان دارد آب بدن را در خود نگه دارند. وجود کتون در ادرار نیز یکی از دیگر علائم کم آبی بدن است.
درمان استفراغ و حالت تهوع
تهوع و استفراغ را می‌توان همزمان با دارو درمان کرد زیرا تشخیص بیماری انجام شده است. علائم بیماری پس از درمان و کنترل بیماری، برطرف خواهند شد. تهوع و استفراغ معمولا در اثر کم آبی بدتر شده و باعث ایجاد یک سیکل خطرناک می‌شود. تهوع باعث می‌شود نوشیدن مایعات سخت شده و کم آبی بدتر شود و سپس تهوع افزایش یابد. برای رفع این مشکل و این سیکل، از تزریق مایعات درون وریدی استفاده می‌شود. داروهای ضد تهوع متنوعی وجود دارند که ممکن است پزشک برای فرد تجویز کند. داروها با توجه به شرایط فرد و این که بیمار چه نوع دارویی می‌تواند مصرف کند، تجویز می‌شوند. داروها در اشکال قرص یا شربت یا قرص‌های حل شدنی یا زیر زبانی، تزریق درون وریدی، تزریق درون عضله‌ای یا شیاف موجود هستند. داروهای رایج مورد استفاده برای کنترل تهوع و استفراغ عبارتند از:
- پرومتازین (فنرگان)
- پرو کلرو فنازین (کامپوزیت)
- دروپریدول
- متوکلوپرامید
- اوندانسترون
انتخاب داروی مناسب به شرایط بیمار بستگی دارد.
درمان خانگی حالت تهوع
استراحت دادن به معده و اجتناب از کم آبی نقش مهمی در درمان دارد. در 24 ساعت اول بیماری باید مایعات بی‌رنگ خورده شوند و سپس یک رژیم غذایی از پیش تهیه شده رعایت شود. مایعات بی رنگی که جذب آنها برای معده آسان است عبارتند از:
- آب
- نوشیدنی‌های ورزشی
- آب گوشت شفاف
- آب نبات
نباید در یک لحظه مایعات زیادی مصرف شود زیرا باز شدن معده باعث بدتر شدن حالت تهوع می‌شود. هر بار باید یک تا دو اونس (28 تا 56 گرم ) مایع با فاصله زمانی 10 تا 15 دقیقه مصرف شود زیرا معده فقط همین مقدار را می‌تواند تحمل کند. در کودکان و نوزادان، هر بار باید بین پنج تا ده سی سی یا کم‌تر از یک سوم اونس مایع خورده شود. در هنگام حالت تهوع و استفراغ، باید 24 تا 48 ساعت اول از محصولات لبنی پرهیز شود. اگر در روده کوچک عفونتی وجود داشته باشد باعث تضعیف و کاهش آنزیم کمکی هضم شیر که در سلول‌های پوشش داخلی روده قرار دارد، شده و معده نمی‌تواند شیر و محصولات لبنی را هضم نموده و در نتیجه نفخ، اسهال و استفراغ ایجاد می‌شود. با بهبود بیمار، او می‌تواند مجددا غذاهای ذکر شده را بخورد اما برای تنظیم معده، متخصصین توصیه می‌کنند که بیمار رژیم غذایی خود را به غذاهای ملایم یا آرام بخش مانند موز، سس سیب، برنج و کباب محدود کند.
