درد زیر دل و دردهای شکمی در دوران بارداری؛ علت و درمان

درد شکم یکی از شایع­ترین شکایات زنان در طول دوره بارداری است، در بارداری سطح هورمون­‌ها به­‌طور دائم در حال تغییر است. معمولا درد و گرفتگی شکم نشان دهنده اختلال گوارش یا نیاز به استراحت و دست کشیدن از کار است. اما در برخی موارد نادر می‌توانند هشدار برای سایر بیماری­‌های جدی باشند. اگر درد شکم بیش از آستانه تحمل باشد باید به آن توجه بیشتری کرد. در این حالت باید سعی کنید با استراحت یا دراز کشیدن و به­‌طور کلی توجه به سایر علائمی که با درد همراه هستند، به کنترل درد بپردازید. اگر درد شدید است آن را نادیده نگیرید.

علل شایع درد شکم

برخی از علل بی­‌خطر درد شکم به شرح زیر هستند:

• رشد جنین – با بزرگ شدن جنین و رشد طبیعی آن فضای شکم پر می­شود. این مسئله معمولا باعث بزرگ شدن شکم و حالت تهوع می­‌شود و منجر به درد و گرفتگی می‌شود.
• درد رباط گرد – رباط گرد از رحم تا کشاله ران امتداد دارد و رحم را نگه‌­می­دارند. هنگامی­‌که جنین شروع به رشد می‌کند. وزن بیشتری را بر رباط­ها تحمیل می­کند که منجر به کشیدگی رباط و در نتیجه نازک شدن آن می­شود. افزایش فشار بر رباط­‌ها در بارداری منجر به درد پایین شکم می­شود.
• نفخ و یبوست بارداری – در بارداری بدن شروع به تولید و آزاد کردن هورمون پروژسترون می‌کند. افزایش سطح این هورمون باعث کند شدن عملکرد مجرای گوارش می­شود و در نتیجه موادغذایی به کندی از روده­ها عبور می­کنند. نفخ و یبوست در بارداری بسیار شایع هستند و منجر به درد شکم می‌شوند.
• انقباضات برکستون­-هیکس – کم آبی بدن و مصرف ناکافی مایعات می­تواند منجر به این انقباضات شود.

علت جدی درد شکم

برخی از موارد مهمی که می‌توانند در بارداری منجر به درد شکم شوند عبارتند از:

سقط جنین

براساس تحقیقات انجام شده، شانس سقط ­جنین در سه ماه اول بارداری بسیار زیاد است. سقط­ جنین با درد­های شکمی و انقباضات بسیار شدید و خونریزی از واژن همراه است.

بارداری پوچ

در برخی موارد، تخمک بارورشده در خارج از دیواره­‌های رحم قرار می­گیرد. اگرچه در این حالت تست بارداری مثبت است، بارداری جز موارد پرخطر محسوب می­شود .هنگامی­‌که تخمک بارورشده شروع به بزرگ شدن می­کند، با کمبود فضا مواجه می­شود. درد شدید شکم و خونریزی واژن از علائم بارداری پوچ محسوب می­شوند.

دکولمان جفت

معمولا جفت خود را به دیواره­‌های فوقانی رحم می‌چسباند و فقط پس از تولد نوزاد جدا می‌شود. جفت موادمغذی را به جنین می‌رساند به این ترتیب بدون وجود جفت احتمال زنده ماندن جنین غیرممکن است. در برخی موارد نادر، جفت از دیواره­‌های رحم جدا می­شود و باعث درد شدید شکم در بارداری می­شود. گاهی اوقات که موعد زایمان نزدیک است، پزشک بیمار را سزارین می­کند و جنین را به دنیا می‌آورد.

پره­اکلامپسی

این عارضه معمولا پس از هفته ۲۰ بارداری رخ می­دهد که باعث بالا رفتن فشارخون و دفع پروتئین در ادرار می­شود. اگر پره­اکلامپسی شدید باشد­، با درد قسمت فوقانی شکم، تورم، سردرد و تهوع همراه خواهد بود.

علل درد غیرمرتبط با بارداری

مواردی نظیر آپاندیس، کیست تخمدان، سنگ کلیه، سنگ کیسه صفرا، عفونت مجاری ادرار، فیبروم رحم، عفونت واژن، یبوست، ازدیاد اسید معده، ورم روده و مواردی از این قبیل باعث درد شکم می­شوند که باید به آنها توجه کرد. عفونت واژن و عفونت مجاری ادرار در بارداری بسیار شایع هستند زیرا در این دوران از میزان مقاومت سیستم ایمنی بدن کاسته می­شود. درصورتی­که عفونت درمان نشود می‌تواند برای مادر و جنین خطر داشته باشد. اگر مادر تب، لرز، تهوع، استفراغ، ترشح واژن، یا ادرار دردناک داشته باشد باید فورا به پزشک مراجعه کند.

چه­‌موقع درد شکم نگران­‌کننده است؟

اگرچه درد و انقباضات شکم نگران ­کننده نیستند، گاهی می‌تواند نشانه برخی مشکلات جدی باشد. اگر زن باردار بیمار به‌­نظر­برسد و دچار درد شکم شده باشد، ممکن است به بیماری­‌هایی مانند سنگ کلیه، آپاندیس، یا عفونت مجاری ادرار مبتلا­ شده باشد. اما اگر درد شدید و با خونریزی همراه باشد می‌تواند اولین علامت سقط­ جنین و بارداری پوچ باشد (تخمک بارور­شده در خارج از رحم قرار دارد). اگر این دردها باعث نگرانی بیمار شود باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه کند.

تشخیص

در دوران بارداری، درد شکم می‌تواند نشان­ دهنده بیماری­‌های مختلفی باشد بنابراین پزشک باید به‌­طور­دقیق به معاینه بیمار بپردازد و سابقه پزشکی دقیقی را به­‌دست بیاورد. بیمار باید اطلاعات دقیقی را در خصوص موارد زیر در اختیار پزشک قرار دهد:

• محل درد: آیا درد منتشر می‌شود یا در یک نقطه خاص متمرکز است؟
• ویژگی درد: آیا یک درد معمولی، شدید، درد ناشی از گرفتگی، یا درد ناشی از فشار است؟
• شروع درد: درد چگونه شروع می­شود؟
• پخش شدن درد: آیا درد به نقاط دیگر مانند پا یا کمر منتشر می­شود؟
• شدت درد: بیمار باید از یک تا ده، عددی را برای توصیف شدت درد به کار ببرد.
• فاکتورهای تاثیرگذار: چه مواردی باعث بدتر شدن درد می­شوند؟
• فاکتورهای تسکین­‌دهنده: چه مواردی باعث بهتر شدن درد می‌شوند؟
• طول درد: درد چه مقدار طول می­کشد؟

معاینه بالینی می‌تواند براساس اظهارات بیمار، متفاوت و شامل موارد زیر باشد:

ثبت علائم حیاتی و اندازه‌­گیری دمای بدن و فشار­خون. دست زدن به شکم برای تشخیص تورم، حساسیت، اندازه و محل تقریبی قرارگیری جنین. پزشک می‌تواند توسط اسپالکوم، که به انجام تست پاپ­اسمیر شبیه است به معاینه و ارزیابی دهانه رحم بیمار بپردازد. در برخی موارد، پزشک انجام آزمایش خون و سونوگرافی را ضروری می­داند.

درمان

درمان درد شکم در بارداری به علت درد بستگی دارد. اگر نفخ و یبوست باعث درد شکم شده باشد پزشک استراحت و تغییر رژیم ­غذایی را توصیه می­کند. اما اگر علت درد، سقط­ جنین تشخیص باشد انجام مداخلات پزشکی ضروری خواهد بود.

استراحت

پزشک از بیمار می­خواهد بنشیند، پاهایش را بلند کند و استراحت کند. استراحت باعث کاهش دردهای شکم می­شود. باید به­خاطر داشت که درد شکم در دوران بارداری بسیار شایع است و بیمار باید در وضعیت مناسبی قرار داشته باشد. اگر نشستن نتواند به کاهش درد کمک کند، از بیمار خواسته می­شود لم دهد. هنگام بلند شدن از رختخواب، ابتدا به پهلو بچرخد سپس به آهستگی بلند شود. از بازو­هایش به‌­عنوان تکیه‌­گاه استفاده کند. این امر باعث کاهش فشار بر شکم می­شود. زنان باردار به­سادگی خسته می­شوند بنابراین باید در فواصل زمانی منظم استراحت کنند.

رژیم‌­غذایی

وعده­‌های غذایی کوچک اما پیوسته باعث کاهش فشار بر عضلات معده می‌شود و از درد جلوگیری می‌کند. نوشیدن حداقل ده لیوان آب از نفخ و یبوست جلوگیری می‌کند و باعث تسکین درد شکم می­‌شود. مصرف میوه­‎های تازه، سبزیجات برگ سبز، و غلات به نرم شدن عضلات معده کمک می‌کند. اگر بیمار زیاد نفخ می‌کند باید از مصرف غذاهای چرب، ادویه­‌دار و سنگین که باعث نفخ می‌­شود اجتناب کند.

درمان خانگی

رعایت موارد زیر می‌­توانند به تسکین درد شکم کمک کنند:

• تخلیه مثانه در فواصل زمانی منظم
• بهترین درمان خانگی برای نفخ شکم، جوشاندن سه تا چهار قاشق چایخوری رازیانه و زیره سبز در یک لیتر آب است. پس از جوشاندن اجازه دهید خنک شود و در طول روز آن را جرعه جرعه بنوشید. می‌توانید برای طعم‌­دار کردن آن از شکر استفاده کنید.
• قبل از مصرف پودر­های گیاهی یا داروهای مخصوص تسکین درد شکم با پزشک مشورت کنید زیرا ممکن است حاوی موادی باشند که برای زنان باردار مناسب نباشد.
• اگر شاغل هستید و باید ساعاتی طولانی پشت میز بنشینید، سعی کنید در فواصل زمانی مختلف بلند شوید و کمی راه بروید.
• به‌­آرامی قسمت­‌های پایین کمر را ماساژ دهید. انجام ورزش‌­های سبک مانند شنا و پیاده‌­روی می­تواند به تسکین درد کمک کند.