زخم معده زمانی ایجاد می‌شود که در لایه پوششی معده و یا ابتدای روده کوچک زخم ایجاد می‌شود. در هنگام بروز زخم معده، مایع مخاطی محافظ معده اثر حفاظتی خود را از دست می‌دهد. معده برای کمک به هضم غذا و از بین بردن میکروب‌ها، یک ماده اسیدی بسیار قوی تولید می‌کند. همچنین برای محافظت بافت‌های بدن در مقابل این اسید، معده یک لایه مخاطی ضخیمی را ترشح می‌کند. اگر این لایه مخاطی ضعیف شود و نتواند به‌طور مؤثر وظیفه خود را انجام دهد، اسید معده به بافت‌ها آسیب رسانده و زخم ایجاد می‌کند. اگرچه اغلب زخم‌ها خودشان بهبود خواهند یافت، اما نباید عوارض و علائم آن‌ها را نادیده بگیرید. اگر زخم‌ها درمان نشوند، می‌توانند مشکلات جدی‌ای را برای بیماران ایجاد کنند.
علل
دو علت اصلی زخم معده و روده کوچک عبارت‌اند از:
- باکتری هلیکوباکتر پیلوری
- گروهی از مسکن‌ها که تحت عنوان داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) شناخته می‌شوند.
علل کمتر شایع زخم معده عبارت‌اند از:
- اسیدیته بیش‌ازحد معده (هایپر اسیدیتی): این عارضه می‌تواند در اثر عوامل مختلفی ایجاد شود ازجمله: ژنتیک، سیگار کشیدن، استرس و مصرف برخی از غذاها.
- بیماری زولینگر-الیسون: نوعی بیماری است که باعث افزایش اسید معده می‌شود (به‌ندرت اتفاق می‌افتد).
بعضی از رفتارها و عوامل، شانس ابتلای به زخم معده را افزایش می‌دهند؛ برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
- استفاده زیاد از استروئیدها.
- سیگار کشیدن.
- تولید بیش‌ازحد کلسیم – هایپرکلسمی.
- ژنتیک
- سن: زخم معده در افراد بالای 50 سال شایع‌تر است. افراد در هر سنی ممکن است به زخم معده مبتلا شوند، اما در کودکان شیوع آن بسیار پایین است. شانس ابتلای به زخم معده در کودکانی که والدین آن‌ها دخانیات مصرف می‌کنند، بیشتر است.
علائم
علامت شایع زخم معده و خونریزی معده ، سوءهاضمه است که به آن دیس پپسی نیز می‌گویند. سوءهاضمه باعث درد یا ناراحتی در ناحیه معده می‌شود. علائم آن ممکن است با رفلاکس معده اشتباه گرفته شود، که ممکن است گاهی اوقات افراد را درگیر خود کند. سوزش سر معده ممکن است به علت بازگشت اسید معده به مری یا بیماری ریفلاکس معده (GERD) ایجاد شود. این عارضه کمی بالاتر از معده و در قسمت پایین سینه احساس می‌شود. شایان‌ذکر است که همیشه زخم معده باعث سوءهاضمه نمی‌شود. معمولاً علائم زخم معده نسبت به ریفلاکس متمایزتر هستند، اما هنوز هم ممکن است علائم زخم معده مبهم باشد. در زخم معده شرایط زیر شایع است:
- وجود سوزش یا یک درد مبهم در ناحیه معده.
- گاهی اوقات درد به صورت گزش یا چنگ زدن توصیف می‌شود.
- برخی افراد دچار حس گرسنگی می‌شوند.
- کاهش وزن.
- تهوع و استفراغ
- نخوردن غذا به خاطر درد.
- آروغ زدن.
- نفخ کردن
- ممکن است درد با خوردن، نوشیدن یا مصرف آنتی‌اسیدها کاهش یابد.
علائم زخم معده نسبت به علائم زخم روده کوچک، کمی متفاوت هستند:
- علائم زخم معده مبهم‌تر است و درد آن نیز معمولاً کوتاه‌مدت است. گاهی اوقات درد پس از خوردن غذا بدتر می‌شود.
- زخم‌های روده کوچک، معمولاً دردهای طولانی ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات شدت درد در نیمه‌شب افزایش یافته و در اوایل صبح کاهش خواهد یافت. هنگامی که در طول روز درد دوباره ظاهر می‌شود، خوردن غذا موجب کاهش آن می‌شود.
برخی از زخم‌های معده قابل‌شناسایی نیستند و هیچ نوع درد یا سوءهاضمه‌ای را از خود نشان نمی‌دهند. این نوع زخم‌ها که به‌ندرت ایجاد می‌شوند، پس از خونریزی معده تشخیص داده می‌شوند. ممکن است برخی از زخم‌ها باعث سوراخ شدن دیواره معده شوند که به آن پرفوراسیون می‌گویند، این شرایط یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود. علائم زخم معده ممکن است در طول زمان تغییر کند و تشخیص آن دشوار گردد.
تشخیص زخم معده
زخم معده اغلب با از بین بردن علت پیدایش بیماری درمان می‌شود. پزشکان علائم زخم معده را بررسی کرده و در خصوص نحوه ایجاد درد سؤالاتی خواهند پرسید، مانند اینکه، چه موقع درد شروع می‌شود؟ در کجا اتفاق می‌افتد؟ چقدر طول می‌کشد؟ و چند بار در طول روز عود می‌کند؟
این فرآیند کمک می‌کند تا پزشک در خصوص زخم معده اطلاعات دقیق‌تری به دست آورد و سایر احتمالات را نیز بررسی کند. همچنین ممکن است پزشک آزمایش مدفوع یا یک آزمایش تنفسی را تجویز کند تا مشخص شود عامل زخم معده باکتری هلیکوپیلوری هست یا نه. اگر علائم جدی مانند خونریزی معده وجود داشته باشد، ممکن است پزشک ازمایشات تکمیلی دیگری را نیز درخواست کند، مانند:
- آندوسکوپی: ارسال دوربین برای ارزیابی دیواره دستگاه گوارش؛ همچنین ممکن است از بافت معده یا روده بیوپسی نمونه‌برداری انجام شود.
- باریم انما: استفاده از یک مایع خاص، که کمک می‌کند عملکرد معده و روده زیر دستگاه اشعه ایکس مشخص شود.
درمان زخم معده
اگر پزشک زخم معده را تشخیص دهد، سعی خواهد کرد تا علت آن را پیدا کرده و درمان کند. اگر علت زخم معده مصرف داروهایی همچون مسکن‌ها (NSAIDs) باشد، تلاش می‌کند تا نوع آن‌ها را تغییر دهد. اگر در طی آزمایش و تشخیص مشخص شود عامل زخم معده باکتری هلیکو پیلوری است، با از بین بردن باکتری‌ها و مصرف داروهایی که از معده در برابر اسید محافظت می‌کنند، علائم و زخم معده کاهش خواهد یافت. داروهایی که ممکن است پزشک تجویز کند، عبارت‌اند از:
- داروهای آنتی‌بیوتیک برای کشتن باکتری پیلوری. اگر باکتری پیلوری در دستگاه گوارش بیمار یافت شود، ممکن است پزشک ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای کشتن باکتری تجویز کند. که ممکن است شامل: آموکسی سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تینیدازول، تتراسیکلین (تتراسیکلین HCL) و لووفلوکساسین باشد. احتمالاً مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای دو هفته لازم باشد، همچنین داروهای دیگری برای کاهش اسید معده تجویز خواهد شد ازجمله: مهارکننده پمپ پروتون و احتمالاً بیسموت سابسالی سیلات (پپتو بیسمول).
- داروهایی که تولید اسید را محدود می‌کنند و التیام زخم‌ها را افزایش می‌دهند. مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) با مسدود کردن سلول‌هایی که مسئول تولید اسید معده هستند، باعث کاهش اسید می‌شود. برخی از این داروها که هم به صورت تجویزی و هم به صورت غیر نسخه‌ای در دسترس هستند، عبارت‌اند از: امپرازول، لانسو پرازول، رابپرازول، اسموپرازول و پنتورپازول. استفاده طولانی‌مدت از مهارکننده‌های پمپ پروتون، به‌خصوص در دوزهای بالا، می‌تواند خطر شکستگی ران، مچ دست و ستون فقرات را افزایش دهد. در خصوص مصرف مکمل کلسیم برای کاهش این عوارض، با پزشک خود مشورت کنید.
- داروهای کاهش‌دهنده تولید اسید. مسدودکننده‌های تولید اسید، که مسدودکننده‌های هیستامین (2H) نیز نامیده می‌شوند، مقدار ترشح اسید معده به دستگاه گوارش را کاهش می‌دهند، درنتیجه درد بیمار تسکین یافته و زخم‌ها بهبود خواهند یافت. این داروها هم به صورت تجویزی و هم به صورت غیر نسخه‌ای در دسترس قرار دارند، ازجمله: رانیتیدین، فاموتییدین، سایمتیدین و نیزاتیدین.
- ضد اسیدها که اسید موجود در معده را خنثی می‌کنند. ممکن است پزشک یک داروی ضد اسید را به رژیم دارویی بیمار اضافه کند. آنتی‌اسیدها، اسید موجود در معده را خنثی می‌کنند و می‌توانند باعث تسکین درد شوند. عوارض جانبی آن‌ها، بسته به مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها می‌تواند شامل یبوست یا اسهال باشد. آنتی‌اسیدها می‌توانند علائم بیمار را تسکین دهند، اما به‌طورکلی زخم معده را درمان نمی‌کنند.
- داروهایی که از پوشش معده و روده کوچک محافظت می‌کنند. در بعضی موارد، ممکن است پزشک داروهایی که به داروهای سیتوپروتکتیو مشهور هستند را تجویز کند. آن‌ها از لایه پوششی بافت معده و روده کوچک محافظت به عمل می‌آورند. برخی از این داروها که به صورت نسخه‌ای در دسترس می‌باشند، عبارت‌اند از: سوکرالفیت (Carafate) و میزوپروستول (Cytotec).
در اغلب موارد پس از درمان علائم بیمار سریعاً کاهش خواهد یافت. بااین‌حال، درمان باید ادامه یابد، به‌خصوص اگر زخم معده در اثر عفوت باکتری پیلوری ایجاد شده باشد. همچنین پرهیز از مصرف هرگونه دخانیات و غذاهای محرک در طول درمان از اهمیت بالایی برخوردار است.
رژیم غذایی مناسب بیماری زخم معده
خوردن مواد غذایی زیر می‌تواند برای زخم‌های ناشی از وجود باکتری مفید باشد:
- گل‌کلم
- کلم
- تربچه
- سیب
- توت‌فرنگی
- گیلاس
- فلفل دلمه‌ای
- هویج
- کلم بروکلی
- سبزیجات برگ‌دار، مانند کلم و اسفناج
- غذاهای غنی از پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، میسو، کلم‌ترش، کامبوچا و کیمچی
- روغن زیتون و سایر روغن‌های گیاهی
- عسل
- سیر
غذاهایی که ممکن است باعث افزایش ریفلاکس اسید شوند عبارت‌اند از:
- شکلات
- غذاهای تند
- غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه‌فرنگی
- کافئین
