فلج معده؛ علت، علائم ودرمان

فلج معده وضعیتی است که بر حرکات طبیعی خود به خودی عضلات (جنبندگی) معده‌ی شما اثر می‌گذارد. به صورت معمول، حرکات عضلانی قوی، غذاها را در دستگاه گوارش شما هدایت می‌کنند. اما اگر دچار فلج معده باشید، حرکات معده‌ی شما آهسته شده یا متوقف می‌شود و این اتفاق از تخلیه‌ی صحیح معده‌ی شما جلوگیری می‌کند. فلج معده می‌تواند در گوارش طبیعی اختلال ایجاد کرده، باعث تهوع و استفراغ شده و مشکلاتی را در سطح قند خون و تغذیه ایجاد کند. دلیل فلج معده معمولاً ناشناخته است. گاهی اوقات این عارضه نتیجه‌ی دیابت بوده و برخی افراد آن را پس از انجام عمل جراحی تجربه می‌کنند. با اینکه هیچ درمانی برای فلج معده وجود ندارد، اما تغییر در رژیم غذایی همراه با دریافت دارو و تزریق بوتاکس و گاهی اوقات انجام عمل جراحی می‌تواند تسکینی برای این بیماری باشد.

علت‌ها

یافتن علت ایجاد فلج معده همیشه ممکن نیست. اما در بسیاری از موارد، فلج معده به دلیل وارد شدن آسیب به اعصابی ایجاد می‌شود که عضلات معده را کنترل می‌نمایند (عصب واگ). عصب واگ به مدیریت فرایندهای پیچیده در سیستم گوارش شامل علامت دادن به عضلات معده برای انقباض و هل دادن غذاها به روده‌ی کوچک، کمک می‌کند. عصب واگ آسیب دیده نمی‌تواند به صورت نرمال این سیگنال‌ها را به عضلات شکمی بفرستد. این موضوع موجب می‌شود که غذاها به مدت طولانی‌تر در معده بمانند به جای آنکه به صورت نرمال برای گوارش به روده‌ی کوچک منتقل شوند.

عوامل خطر

عواملی که ریسک ابتلا به فلج معده را افزایش می‌دهند شامل موارد زیر می‌باشند:

• دیابت
• جراحی شکمی یا مری
• عفونت، معمولاً به دلیل ویروس
• داروهای خاصی که سرعت خالی شدن معده را آهسته می‌کنند مانند داروهای ضد درد مخدر
• اسکلرودرمی (بیماری بافت اتصالی)
• بیماری‌های سیستم عصبی مانند بیماری پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس
• کم کاری تیروئید (تیروئید پایین)

خانم‌ها بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به فلج معده هستند.

علائم فلج معده

علائم و نشانه‌های فلج معده شامل موارد زیر می‌باشند:

• حالت تهوع و استفراغ
• احساس پری و سنگینی پس از خوردن حتی یک غذای سبک
• استفراغ غذای هضم نشده‌ای که چند ساعت پیش خورده شده است.
• رفلاکس معده
• نفخ شکم
• درد شکمی
• تغییرات در سطح قند خون
• بی اشتهایی
• از دست دادن وزن و سوء تغذیه

بسیاری از افراد مبتلا به فلج معده هیچ علامت قابل توجهی ندارند.

عوارض جانبی

فلج معده می‌تواند باعث عوارض جانبی متعددی شود از جمله:

• کم آب شدن شدید بدن: استفراغ مداوم باعث ایجاد کم آبی در بدن می‌شود.
• سوء تغذیه: بی اشتهایی می‌تواند به این معنا باشد که بیمار مقدار کالری کافی را دریافت نکرده و یا به دلیل استفراغ، قادر به جذب مواد غذایی کافی نیست.
• غذای هضم نشده که سفت شده و در معده‌ی بیمار باقی می‌ماند: غذای هضم نشده در معده ممکن است به صورت توده‌ی سختی به نام پادزهر، در بیاید. پادزهرها ممکن است باعث ایجاد حالت تهوع و استفراغ شده و اگر از وارد شدن غذاها به روده‌ی کوچک جلوگیری کنند، تهدید کننده‌ی حیات باشند.
• تغییرات پیش‌بینی نشده‌ی قند خون: با اینکه فلج معده دلیل ایجاد دیابت نیست، اما تغییرات مداوم در درجه و مقدار غذای وارد شده به روده‌ی کوچک می‌تواند باعث ایجاد تغییرات نامنظم در سطح قند خون شود. این تغییرات در قند خون می‌تواند باعث بدتر شدن دیابت شود. در نتیجه، کنترل ضعیف سطح قند خون، فلج معده را بدتر می‌کند.

تشخیص

پزشکان از آزمایشات مختلفی برای تشخیص فلج معده و رد بیماری‌هایی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند، استفاده می‌نمایند. این آزمایشات شامل موارد زیر می‌باشند:

• مطالعه‌ی تخلیه‌ی معده: این مورد، مهمترین آزمایش استفاده شده در تشخیص فلج معده است. این آزمایش شامل خوردن یک وعده‌ی سبک مانند تخم مرغ و تست که شامل مقادیر کم مواد رادیواکتیو هستند می‌باشد. یک اسکنر که تحرکات مواد رادیواکتیو را تشخیص می‌دهد بر روی شکم بیمار قرار داده می‌شود تا میزان خروج غذا از معده‌ی او مشاهده شود.
• اندوسکوپی دستگاه گوارش: این روش برای معاینه‌ی بصری سیستم گوارش فوقانی بیمار استفاده می‌شود. مری، معده و ابتدای روده‌ی کوچک (اثنی عشر). در این روش از یک دوربین کوچک که در انتهای یک لوله‌ی بلند و قابل انعطاف استفاده می‌شود. این آزمایش همچنین می‌تواند بیماری‌های دیگر مانند زخم معده یا تنگی پیلوریک، که دارای علائمی مشابه فلج معده می‌باشند، استفاده شود.
• سونوگرافی: این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویری از ساختارهای درون بدن بیمار استفاده می‌کند. چه کیسه‌ی صفرا و چه کلیه‌ها ایجاد کننده‌ی علائم بیماری باشند، سونوگرافی می‌تواند به تشخیص کمک کند.
• مجموعه‌ی دستگاه گوارش فوقانی: این آزمایش شامل مجموعه‌ای از آزمایشات اشعه‌ی ایکس است که در آن بیمار یک مایع سفید و گچی (باریوم) را می‌نوشد که سیستم گوارش را پوشش داده و به نمایش موارد غیر نرمال کمک می‌کند.

درمان فلج معده

تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی

حفظ تغذیه‌ی صحیح، مهم‌ترین هدف در درمان فلج معده است. بسیاری از افراد فلج معده را با تغییر در رژیم غذایی مدیریت کرده و این تغییر، اولین قدم در مدیریت این عارضه است. پزشک می‌تواند به بیمار در یافتن غذاهایی که راحت‌تر هضم می‌شوند کمک کرده و در این صورت بیمار به احتمال زیاد کالری و مواد غذایی کافی را از آنچه که می‌خورد، دریافت می‌کند. پزشک ممکن است رعایت موارد زیر را به بیمار توصیه کند:

• وعده‌های غذایی کوچک را در دفعات زیاد بخورد.
• غذاها را به طور کامل بجود.
• میوه‌ها و سبزیجات پخته را به جای میوه‌ها و سبزیجات خام بخورد.
• از خوردن میوه‌ها و سبزیجات فیبردار مانند پرتقال و بروکلی، که ممکن است باعث ایجاد پادزهر شود، خودداری کند.
• بیشتر غذاهای با چربی پایین را انتخاب کند، اما اگر بیمار قادر به تحمل آن باشد، می‌تواند خوراک‌هایی با چربی زیادتر را به رژیم او اضافه کرد.
• اگر قورت دادن مایعات برای بیمار ساده‌تر است از سوپ‌ها و پوره‌ها استفاده کند.
• در روز یک تا یک و نیم لیتر آب بنوشد.
• پس از غذا خوردن به آرامی ورزش کند مثلاً پیاده‌روی نماید.
• از نوشیدنی‌های گازدار و سیگار کشیدن پرهیز کند.
• تا دو ساعت بعد از غذا خوردن از دراز کشیدن بپرهیزد.
• هر روز مولتی ویتامین دریافت کند.

دارو درمانی

داروهایی که در درمان فلج معده به کار می‌آیند شامل موارد زیر می‌باشند:

• داروهایی برای تحریک عضلات معده: این داروها شامل متوکلوپرامید (رگلان) و اریترومایسین می‌باشند. متوکلوپرامید دارای خطر اثرات جانبی جدی می‌باشد. اریترومایسین ممکن است اثربخشی خود را با گذشت زمان از دست بدهد و می‌تواند باعث ایجاد اثرات جانبی مانند اسهال گردد. یک داروی جدید به نام دومپریدون، با اثرات جانبی کمتر نیز با دسترسی محدود، موجود می‌باشد.
• داروهایی برای کنترل حالت تهوع و استفراغ: داروهایی که به این حالت‌ها کمک می‌کنند شامل پروکلوپرازین و دیفن هیدرامین می‌باشند. دسته‌ای از داروها که شامل اندانسترون هستند نیز گاهی برای کمک به حالت تهوع و استفراغ به کار می‌آیند.

تزریق بوتاکس

بوتاکس، همان درمانی که برای رفع چین و چروک استفاده می‌شود، معمولاً در درمان فلج معده نیز کارساز است. این روش از پیلوروپلاستی کمتر تهاجمی بوده و دارای همان ایده می‌باشد. بوتاکس به صورت موضعی عمل می‌کند بنابراین عوارض جانبی آن شایع نمی‌باشند. پس از تزریق آرام بخش به بیمار، پزشک یک لوله را از طریق مری و معده به اسفنکتر پیلوری می‌رساند. بوتاکس به منظور آرام کردن عضلات و تخلیه‌ی ساده‌تر معده از غذاها به اسفنکتر پیلوری تزریق می‌شود. این روش تقریباً 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.

جراحی

برخی از افراد مبتلا به فلج معده، قادر به تحمل غذا یا مایعات نیستند. در این موارد، پزشک توصیه می‌کند که یک لوله‌ی تغذیه (لوله‌ی ژژنوستومی) در روده‌ی کوچک قرار داده شود. همچنین پزشک ممکن است توصیه کند که یک لوله‌ برای تخلیه‌ی معده برای کم کردن فشار محتویات معده، قرار داده شود. لوله‌های تغذیه می‌توانند از طریق بینی یا دهان بیمار یا مستقیماً از طریق پوست او به روده‌ی کوچک متصل شوند. این لوله معمولاً موقت بوده و تنها زمانی استفاده می‌شود که فلج معده شدید بوده و یا سطح قند خون را نتوان با هیچ روش دیگر کنترل کرد. برخی از افراد ممکن است به تغذیه از طریق سرم داخل وریدی (تزریقی) نیاز پیدا کنند که مستقیماً به رگی در قفسه‌ی سینه می‌رسد.

تحریک و تسریع الکتریکی معده

تحریک‌کننده‌ی الکتریکی معده، دستگاهی است که از طریق جراحی جایگذاری شده و تحریک‌های الکتریکی را برای برانگیختن عضلات معده به حرکت مؤثرتر غذاها می‌فرستد. به هر حال، به نظر می‌رسد که این دستگاه برای افرادی که دارای فلج معده در اثر دیابت هستند، بیشتر فایده را دارد. پزشکان تحت شرایط معافیت استفاده‌ی دلسوزانه، اجازه‌ی استفاده از این دستگاه را به افرادی می‌دهند که نمی‌توانند علائم فلج معده‌ی خود را با تغییر رژیم غذایی یا دارو کنترل کنند. تسریع عمل معده همچنین شامل یک دستگاه است که از طریق جراحی وارد شده و عضلات معده را تحریک می‌کند اما این دستگاه تلاش دارد که انقباضات طبیعی معده را با دقت بیشتری تقلید نماید. در حال حاضر این دستگاه خیلی بزرگ بوده و ایجاد ناراحتی می‌کند.