پانکراتیت یک التهاب موجود در پانکراس است. پانکراس یک غده طویل و مسطح است که در قسمت خلفی و فوقانی حفره شکمی قرار دارد. پانکراس وظیفه تولید آنزیم‌هایی که به هضم کمک می‌کنند و هورمون‌هایی که به تنظیم نحوه جذب قند(گلوکز) کمک می‌کند، را دارد. پانکراتیت می‌تواند به صورت پانکراتیت حاد بروز کند (به این معنی که به صورت ناگهانی رخ می‌دهد و چند روز طول می‌کشد)، و یا می‌تواند به صورت پانکراتیت مزمن بروز کند (که ممکن است در طول سال‌ها رخ داده باشد). موارد خفیف پانکراتیت ممکن است بدون نیاز به هیچ‌گونه اقدام درمانی از بین بروند، اما موارد شدید می‌توانند موجب ایجاد عوارض تهدید کننده زندگی شوند.
علل
پانکراتیت هنگامی رخ می‌دهد که آنزیم‌های گوارشی در حالی که هنوز در پانکراس فعال هستند، باعث تحریک سلول‌های پانکراس و ایجاد التهاب می‌شوند. با تکرار وقوع پانکراتیت حاد، به پانکراس آسیب وارد می‌شود و منجر به بروز پانکراتیت مزمن شود. ممکن است در پانکراس زخم ایجاد شود که باعث از دست دادن عملکرد آن می‌شود. عملکرد ضعیف پانکراس می‌تواند باعث بروز مشکلات گوارشی و دیابت شود.
شرایطی که ممکن است منجر به بروز پانکراتیت شود عبارتند از:
- سنگ کیسه صفرا
- جراحی شکم
- بعضی از داروها
- سیگار کشیدن
- فیبروز کیستیک
- وجود سابقه خانوادگی پانکراتیت
- سطح بالای کلسیم در خون (هیپرکلسمی)، که ممکن است ناشی از پر کاری غده پاراتیرویید (hyperparathyroidism) باشد.
- سطوح بالای تری گلیسیرید در خون (hypertriglyceridemia).
- عفونت
- آسیب به شکم
- سرطان پانکراس
کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد یا ای‌آرسی‌پی (ERCP)، روش مورد استفاده برای درمان سنگ‌های صفراوی، نیز می‌تواند منجر به پانکراتیت شود. در پاره‌ای از موارد علت ایجاد پانکراتیت هیچگاه مشخص نمی‌شود.
علائم التهاب پانکراس
علائم و نشانه‌های پانکراتیت، ممکن است بسته به درجه بیماری متفاوت باشد.
علائم و نشانه‌های پانکراتیت حاد عبارتند از:
- درد در قسمت فوقانی شکم
- دردهای شکمی که در پشت بدن بیمار نیز منتشر می‌شود.
- دردهای شکمی که پس از غذا خوردن شدت می‌یابد.
- تب
- تپش قلب
- حالت تهوع و استفراغ
- بی‌حسی هنگام لمس شکم
علائم و نشانه‌های مزمن پانکراتیت عبارتند از:
- درد در قسمت فوقانی شکم
- کاهش وزن بی دلیل
- مدفوع چرب و بودار (اسهال چرب)
عوارض
پانکراتیت می‌تواند عوارض جدی را برای بیمار ایجاد کند، از جمله:
- پسودوسیت. پانکراتیت حاد می‌تواند مایع و مواد زائد را در کیسه‌های جیب مانندی در پانکراس بیمار جمع آوری کند. پارگی یک پسودوسیت بزرگ می‌تواند باعث ایجاد عوارضی مانند خونریزی داخلی و عفونت شود.
- عفونت. پانکراتیت حاد می‌تواند پانکراس بیمار را نسبت به باکتری و عفونت آسیب‌پذیر کند. عفونت‌های پانکراس جدی هستند و نیازمند درمان فوری مانند جراحی برای برداشتن بافت عفونی، می‌باشد.
- نارسایی کلیه. پانکراتیت حاد ممکن است باعث نارسایی کلیه شود، که اگر نارسایی کلیه شدید و مداوم باشد، می‌تواند با دیالیز درمان شود.
- مشکلات تنفسی. پانکراتیت حاد می تواند در بدن بیمار تغییرات شیمیایی ایجاد کند که بر عملکرد ریه تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود سطح اکسیژن خون به مقدار زیادی کاهش پیدا کند که بسیار خطرناک است.
- دیابت. آسیب به سلول‌های تولید کننده انسولین در پانکراس بیمار مبتلا به پانکراتیت مزمن می‌تواند منجر به بروز دیابت- بیماری‌ای که بر نحوه استفاده بدن از قند خون تاثیر می‌گذارد- شود.
- سوء تغذیه. هم پانکراتیت حاد و هم پانکراتیت مزمن می‌توانند باعث کاهش تولید آنزیم‌هایی در پانکراس شوند که برای هضم و جذب مواد مغذی موجود در مواد غذایی که بیمار می‌خورد، لازم هستند. کاهش تولید این آنزیم‌ها، حتی اگر بیمار تغییری در مقدار و نوع غذایی که مصرف می‌کند نداشته باشد، می‌تواند منجر به سوء تغذیه، اسهال و کاهش وزن شوند.
- سرطان پانکراس. التهاب طولانی مدت در پانکراس بیمار ناشی از پانکراتیت مزمن، عامل خطر برای ایجاد سرطان پانکراس است.
تشخیص
تست‌ها و روش‌هایی که برای تشخیص پانکراتیت استفاده می‌شود، عبارتند از:
- آزمایش خون که برای بررسی افزایش یا کاهش سطح آنزیم‌های پانکراس انجام می‌شود.
- تست مدفوع در پانکراتیت مزمن برای اندازه‌گیری سطح چربی که می‌تواند نشانگر عدم جذب مناسب مواد مغذی توسط سیستم گوارش بیمار باشد.
- توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن) که برای بررسی وجود سنگ‌های صفراوی و ارزیابی میزان التهاب لوزالمعده است.
- سونوگرافی حفره شکم به منظور بررسی وجود سنگ‌های صفراوی و التهاب لوزالمعده است.
- سونوگرافی آندوسکوپی به منظور بررسی وجود التهاب و انسداد در کانال پانکراس یا مجرای صفراوی.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای مشاهده ناهنجاری‌ها در کیسه صفرا، پانکراس و کانال‌ها.
ممکن است پزشک، بسته به موقعیت خاص بیمار آزمایشات دیگری را نیز تجویز کند.
درمان التهاب پانکراس
درمان اولیه در بیمارستان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
پرهیز غذایی
بیمار در بیمارستان برای چند روز از خوردن غذا پرهیز می‌کند، تا پانکراس فرصت بهبودی پیدا کند. هنگامی که التهاب در پانکراس بیمار کنترل شود، بیمار می‌تواند شروع به نوشیدن مایعات شفاف و خوردن غذاهای سبک کند. با گذشت زمان، بیمار می‌تواند به رژیم غذایی معمول خود بازگردد. اگر بیماری پانکراتیت باقی بماند و بیمار در هنگام غذا خوردن درد داشته باشد، ممکن است پزشک برای دریافت مواد غذایی برای بیمار یک لوله تغذیه کار بگذارد.
داروهای ضد درد
پانکراتیت می‌تواند درد شدیدی را برای بیمار ایجاد کند. پزشک برای کنترل درد برای شما داروی ضد درد تجویز خواهد کرد.
مایعات داخل وریدی (IV)
ممکن است در بعضی موارد برای کمک به کاهش دردهای شکمی، بازگردانی سطح آنزیم‌های پانکراس یا هورمون‌ها به سطح نرمال، درمان پانکراتیت مزمن ناشی از انسداد کانال پانکراس، کاهش تعداد حملات و یا حذف بافت‌های آسیب دیده، جراحی پانکراس انجام شود. بسته به وضعیت بیمار، پانکراتیت مزمن ممکن است نیاز به درمان‌های اضافی داشته باشد، از جمله:
مدیریت درد
پانکراتیت مزمن می‌تواند باعث دردهای مداوم شکمی شود. ممکن است پزشک برای کنترل درد، داروی ضد درد توصیه کند. درد شدید ممکن است با روش‌هایی مانند سونوگرافی آندوسکوپی یا جراحی برای مسدود کردن اعصابی که سیگنال‌های درد را از پانکراس به مغز می‌فرستد، کاهش یابد.
دریافت آنزیم برای بهبود هضم
مکمل‌های آنزیم پانکراس می‌توانند به هضم و جذب مواد غذایی که بیمار مصرف می‌کند، کمک کنند. آنزیم‌های پانکراس همراه با هر وعده غذایی مصرف می‌شوند.
تغییر سبک زندگی
هنگامی که بیمار بیمارستان را ترک می‌کند، می‌تواند اقداماتی را برای بهبودی پانکراتیت انجام دهد، مانند:
- ترک سیگار. اگر بیمار سیگاری است، باید سیگار را ترک کند. اگر سیگاری نیست، هیچگاه نباید سیگار کشیدن را شروع کند. اگر بیمار نمی‌تواند خودش سیگار را ترک کند، باید از پزشک خود کمک بگیرد. مشاوره و مصرف دارو، می‌تواند به ترک سیگار کمک کند.
- انتخاب رژیم غذایی کم چرب. یک رژیم غذایی کم چرب انتخاب کنید و بر مصرف میوه و سبزیجات تازه، دانه‌های کامل و پروتئین لبنی تمرکز کنید.
- نوشیدن مایعات بیشتر. پانکراتیت می‌تواند باعث کم آبی بدن شود، بنابراین در طول روز مایعات بیشتری بنوشید. بیمار می‌تواند برای جلوگیری از بروز کم آبی، همیشه یک بطری آب همراه خود داشته باشد.
