کولونوسکوپی آزمایشی است که برای بررسی وجود اختلالات و مشکلات روده بزرگ و رکتوم انجام می‌شود. در حین انجام کولونوسکوپی، یک لوله‌ی بلند و منعطف از طرق مقعد وارد رکتوم می‌شود. دوربین کوچکی که در سر این لوله قرار دارد به پزشک کمک می‌کند که تصویر فضای داخل رکتوم و روده بزرگ را ببیند. همچنین در صورتی که نیاز باشد می‌توان پولیپ‌ها یا هر بافت غیرعادی دیگری که در روده بزرگ قرار دارد را با کمک کولونوسکوپ، برش داد و بیرون آورد و می‌توان از بافت داخل روده نمونه‌برداری کرد.
کاربردهای کولونوسکوپی
پزشک ممکن است به دلایل زیر انجام کولونوسکوپی را تجویز کند:
- بررسی علائم و نشانه‌های گوارشی شما. با انجام کولونوسکوپی پزشک می‌تواند به دلایل احتمالی علائم گوارشی مانند دل‌درد، خونریزی از مقعد، یبوست مزمن، اسهال و غیره پی ببرد.
- بررسی ابتلا به سرطان روده بزرگ: اگر بیماری سن بالای 50 سال داشته باشد و هیچ عامل خطر دیگری (به جز سن) برای ابتلا به کولونوسکوپی نداشته باشد، پزشک پیشنهاد می‌دهد که هر ده سال یک‌بار یا زودتر تست کولونوسکوپی را برای بررسی ابتلا به سرطان روده انجام دهد. می‌توانید با پزشک خود در مورد گزینه‌هایی که پیش رو دارید، مشورت کنید.
- ارزیابی پولیپ‌های روده: اگر شخصی قبلاً به پولیپ روده مبتلا بوده است، ممکن است پزشک پس از درمان انجام کولونوسکوپی را تجویز کند تا وضعیت روده‌ها را بررسی کند، تشکیل پولیپ‌های جدید را تشخیص دهد و آن‌ها را از روده خارج کند. این کار برای کاهش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ انجام می‌شود.
آمادگی قبل از کولونوسکوپی
قبل از انجام کولونوسکوپی لازم است که بیمار روده خود را کاملاً خالی کند. وجود هرگونه باقی‌مانده غذا در روده در دیدن فضای داخلی روده اختلال ایجاد می‌کند. برای خالی کردن کامل روده، پزشک از بیمار می‌خواهد که اقدامات زیر را انجام دهد:
- روز قبل از کولونوسکوپی شما باید رژیم مخصوصی را دنبال کنید. به طور معمول این رژِم بدین صورت است که بیمار نمی‌تواند غذاهای جامد بخورد و نوشیدن نیز به مایعات شفاف، آب، چایی و قهوه (بدون شیر و کرم) محدود می‌شود و بیمار نباید آبگوشت و مایعات گازدار بنوشد. از خوردن نوشیدنی‌های قرمزرنگ خودداری کنید چرا که ممکن است در حین کولونوسکوپی با خون اشتباه گرفته شود. ممکن است از بیمار خواسته شود که از شب قبل از انجام کولونوسکوپی از خوردن و حتی نوشیدن به طور کامل اجتناب کند.
- داروی ملین بخورید. ممکن است پزشک برای شما ملین تجویز کند که به صورت قرص یا شربت خواهد بود. احتمالاً از بیمار خواسته می‌شود که شب قبل از کولونوسکوپی، ملین را مصرف کند و یا این که هم شب قبل و هم صبح روز کولونوسکوپی ملین را مصرف کند.
- از کیت تنقیه استفاده کنید. در برخی از موارد ممکن است از بیمار خواسته شود که شب قبل از کولونوسکوپی یا چند ساعت قبل از آن، از کیت تنقیه پزشکی استفاده کند تا روده‌اش کاملاً خالی شود.
- مصرف داروهای فعلی را در صورت نیاز تغییر دهید یا قطع کنید. حداقل یک هفته قبل از انجام کولونوسکوپی در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید، خصوصاً اگر داروهای مربوط به دیابت، فشار خون بالا یا مشکلات قلبی را مصرف می‌کنید یا قرص‌های مکملی می‌خورید که حاوی آهن هستند. همچنین در صورتی که آسپرین یا سایر داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین را مصرف می‌کنید، موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. سایر داروهای ضد انعقاد خون که جدیدتر هستند شامل دابیگاتران (dabigatran)، ریواروکسابان (rivaroxaban) و کلوپیدوگرل (clopidogrel) می‌شوند که برای پیشگیری از بروز سکته مغزی و تشکیل لخته خون در بدن تجویز می‌شوند. در صورتی که این داروها را مصرف می‌کنید ممکن است لازم باشد که مصرف دارو را قطع کنید یا دوز مصرفی را کاهش دهید.
چگونگی انجام کولونوسکوپی
در حین انجام کولونوسکوپی بیمار یک روپوش مخصوص اتاق عمل را می‌پوشد و احتمالاً لباس دیگری نباید به تن داشته باشد. معمولاً توصیه می‌شود که به بیمار آرام‌بخش داده شود و به همین خاطر گاهی یک آرام‌بخش خفیف به صورت قرص به بیمار داده می‌شود. در سایر موارد ممکن است آرام‌بخش همراه با داروی مسکن به صورت تزریق وریدی به بیمار منتقل شود تا بیمار کاملاً احساس راحتی کند.
برای انجام کولونوسکوپی اغلب از بیمار خواسته می‌شود که به پهلو روی تخت دراز بکشد و زانوی خود را به سمت قفسه سینه خم کند. سپس پزشک کولونوسکوپ را از طریق مقعد وارد رکتوم و سپس روده بزرگ می‌کند و لوله‌ی کولونوسکوپ به اندازه‌ی کافی بلند است که بتواند تمام طول روده بزرگ را طی کند. کولونوسکوپ دارای یک دوربین کوچک، منبع نوری و یک کانال هوایی باریک است که هوا را به داخل می‌فرستد تا روده را باد کند و بنابراین پزشک می‌تواند داخل روده را بهتر ببیند. زمانی که هوا به داخل فرستاده می‌شود یا زمانی که لوله در روده‌ها حرکت داده می‌شود ممکن است بیمار احساس حرکات روده یا دل‌پیچه یا احساس اضطرار برای دستشویی کردن داشته باشد.
دوربینی که در سر کولونوسکوپ قرار دارد، تصاویر را به مانیتور انتقال می‌دهد و پزشک می‌تواند به طور همزمان تصویر داخل روده را ببیند. همچنین پزشک می‌تواند از طریق لوله، ابزارهای جراحی را به داخل بفرستد تا از بافت داخل روده نمونه‌برداری کند یا پولیپ‌های روده را خارج کند. انجام کولونوسکوپی معمولاً بین 20 دقیقه تا یک ساعت زمان می‌برد.
بهبودی
بعد از کولونوسکوپی، از بین رفتن اثرات قوی داروی آرام‌بخش در حدود یک ساعت طول می‌کشد. لازم است که یک نفر بیمار را به خانه‌اش برساند چرا که از بین رفتن کامل اثر داروی آرام‌بخش ممکن است یک روز کامل طول بکشد. بنابراین بیمار بعد از تمام شدن تست نباید به محل کار بازگردد یا رانندگی کند. اگر پزشک در حین انجام کولونوسکوپی از داخل روده پولیپ جدا کند، ممکن است از بیمار خواسته شود که رژیم غذایی خاصی را دنبال کند.
ممکن است بیمار تا چند ساعت پس از تست احساس نفخ شکم داشته و گاز روده داشته باشد چرا که هوایی پمپاژ شده به داخل روده در حال خارج شدن است. راه رفتن می‌تواند به برطرف شدن سریع‌تر این علائم کمک کند.
همچنین ممکن است بیمار در اولین باری که پس از تست به دستشویی می‌رود، در مدفوع خود خون ببیند. معمولاً این موضوع جایی برای نگرانی ندارد. در صورتی که بیمار همچنان در دفعات بعدی نیز خون در مدفوع خود دارد و یا درد شکمی مداوم یا تب بالای 38 درجه دارد حتماً با پزشک تماس بگیرید.
نتایج
پزشک نتایج کولونوسکوپی را بررسی می‌کند و سپس نتایج را به بیمار اعلام می‌کند.
نتایج منفی
جواب تست کولونوسکوپی در صورتی منفی است که پزشک هیچ‌چیز غیرطبیعی در روده نبیند. در این حالت اگر شخص به لحاظ داشتن عوامل خطر برای سرطان روده، در وضعیتی عادی باشد و هیچ عامل خطری به جز عامل سن را نداشته باشد (سن بالای 50 سال)، انجام مجدد کولونوسکوپی برای 10 سال بعد یا بیشتر تجویز می‌شود. در صورتی که همچنان مدفوعی در روده باقی‌مانده باشد که مانع از دید کامل پزشک شود، پزشک احتمالاً انجام مجدد کولونوسکوپی را تجویز می‌کند.
نتایج مثبت
جواب تست کولونوسکوپی در صورتی مثبت است که پزشک، پولیپ یا هر نوع بافت غیرعادی دیگری در روده پیدا کند. اغلب پولیپ‌ها سرطانی نیستند اما برخی از آن‌ها ممکن است در مراحل پیش-سرطانی باشند. پولیپ‌هایی که طی کولونوسکوپی از روده خارج شده‌اند، برای بررسی‌های بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند تا مشخص شود که بافت این پولیپ‌ها سرطانی، پیش-سرطانی یا غیرسرطانی است.
بسته به اندازه و نوع پولیپ‌ها ممکن است بیمار در آینده به کولونوسکوپی‌های بیشتر یا روش‌های درمانی دیگر نیاز داشته باشد. اگر پزشک یک یا دو پولیپ با قطر کمتر از 1 سانتی‌متر پیدا کند، کافی است کت که بین 5 تا 10 سال بعد، کولونوسکوپی دیگری انجام شود. اما اگر بیمار پولیپ‌های بزرگ‌تر، بیشتر یا پولیپ‌هایی با مشخصات سلولی خاص داشته باشد، بسته به شرایط بیمار، انجام مجدد کولونوسکوپی بین 3 تا 5 سال دیگر تجویز می‌شود.
اگر یکی یا تعداد بیشتری از پولیپ‌ها سرطانی باشند، پزشک انجام کولونوسکوپی را در سه ماه، شش ماه یا یکسال بعد تجویز می‌کند. در صورتی که بیمار یک پولیپ یا بافت غیرعادی دیگری داشته باشد که نتوان با کولونوسکوپی آن را خارج کرد، احتمالاً پزشک انجام مجدد کولونوسکوپی توسط متخصص گوارش را تجویز می‌کند که می‌تواند پولیپ‌های بزرگتری را خارج کند و یا در صورت لزوم، انجام جراحی را تجویز کند.
در صورتی که پزشک در مورد کیفیت مشاهدات انجام شده در کولونوسکوپی اول تردید داشته باشد، انجام کولونوسکوپی مجدد طی زمان کوتاهی را تجویز می‌کند. اگر پزشک نتواند طی کولونوسکوپی اول، لوله‌ی کولونوسکوپ را در تمام طول روده حرکت دهد برای بررسی بقیه روده بزرگ از باریوم و کولونوسکوپی مجازی استفاده می‌شود.
خطرات
انجام کولونوسکوپی با خطرات بسیار کمی همراه است. عوارض احتمالی کولونوسکوپی که به ندرت رخ می‌دهند عبارتند از:
- واکنش شدید به مواد بیهوشی مورد استفاده در کولونوسکوپی
- خونریزی از محلی که پولیپ برداشته شده یا نمونه بافتی گرفته شده است.
- پارگی در دیواره‌ی کولون یا رکتوم
هزینه
هزینه‌ی انجام کولونوسکوپی به روش معمول، با توجه به عوامل مختلی برای هر بیمار متفاوت است. برای مثال هزینه‌ی بیحسی، این که پزشک بافتی را از روده خارج کرده است یا نه و هزینه‌ی خدمات پزشکی مرکز موردنظر.
