معده یک اندام عضلانی است که در سمت چپ بخش فوقانی ناحیه شکم قرار گرفته است. معده غذا را از طریق مری دریافت می‌کند. کارکرد اصلی معده، تجزیه و هضم غذا به منظور استخراج مواد مغذی لازم از آن چیزی است که می‌خورید. برای انجام این کار، لازم است که معده، غدد گوارشی و روده‌ها آنزیم‌های مختلف از جمله پپسین و اسید تولید کنند. این اسیدها و آنزیم‌ها باید غذا را تغییر داده و آن را به شکل نیمه مایع دربیاورند. در مرحله بعدی، نشاسته ، چربی و پروتئین باید به واحدهای شیمیائی کوچک‌تری تجزیه شود که امکان جذب به جریان خون از طریق دیواره روده را داشته باشد.
بخش‌های مختلف معده
می‌توان معده را به 4 قسمت مشخص تقسیم کرد. این 4 قسمت عبارتند از کاردیا یا دهانه معده، فوندوس یا قعر معده، کورپوس یا تنه معده و پیلور. کاردیا اولین قسمت معده است و جایی است که محتوای غذائی از طریق آن به واسطه مری به معده می‌رسند. اسیدها و آنزیم‌هایی که با عنوان شیره معده شناخته میشوند در کادیا تولید میشوند. فوندوس یا قعر معده، غذای هضم نشده را ذخیره کرده و گازهای آزاد شده از هضم شیمیائی غذا را در خود نگه می‌دارد. تنه‌ی معده یا کورپوس بزرگ‌ترین قسمت از بخش‌های 4 گانه‌ای است که معده را تشکیل می‌دهند و این قسمت جایی است که بزرگ‌ترین بخش فرایند هضم ناقص در آن روی می‌دهد. پیلور به اثنی عشر یا ابتدای روده کوچک متصل می‌شود. محتوای معده از طریق کانال پیلور وارد روده کوچک میشوند.
انواع بیماری‌ها و مشکلات معده
رفلاکس معده به مری
محتوای معده از جمله اسیدها ممکن است در جهت معکوس به سمت بالا و مری حرکت کنند. این عارضه ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشد یا رفلاکس باعث سوزش سر دل یا سرفه کردن شود. بیماری رفلاکس معده به مری. وقتی که علائم رفلاکس مشکل‌ساز شده یا مکرر باشند، آن را رفلاکس معده به مری یا GERD می‌نامند. در اغلب اوقات رفلاکس معده به مری می‌تواند مشکلات جدی مری را به همراه داشته باشد.
سوء هاضمه (دیس پپسی)
نام دیگر ناراحتی معده، سوء هاضمه است. سوء هاضمه ممکن است به واسطه هر نوع عارضه‌ی خوش‌خیم یا جدی‌ای که بر معده وارد می‌شود ایجاد گردد.
زخم معده
فرسایش پیدا کردن پوشش معده که در اغلب اوقات باعث درد یا خونریزی می‌شود زخم معده نامیده می‌شود. زخم معده در اغلب اوقات به علت مصرف ضد التهاب‌های غیراستروئیدی یا عفونت میکروبی به H پایلوری روی می‌دهد.
بیماری زخم معده
پزشکان زخم‌های معده یا اثنی‌عشر را به عنوان بیماری زخم پپتید در نظر می‌گیرند (اثنی‌عشر اولین قسمت روده کوچک است).
التهاب معده یا گاستریت
التهاب معده که در اغلب اوقات باعث حالت تهوع یا درد می‌شود گاستریت نامیده می‌شود. گاستریت، ممکن است به واسطه مصرف داروهائی خاص، عفونت میکروبی به H پایلوری یا سایر فاکتورها ایجاد شود.
سرطان معده
سرطان معده یک شکل نادر از سرطان‌ها است. آدنوکارسینوما و لنفوم بخش اعظم این موارد سرطان معده را ایجاد می‌کنند.
سندرم زولینگر ـ الیسون
یک یا چند تومور ممکن است باعث ترشح هورمون‌هایی شوند که در نهایت به افزایش تولید اسید معده می‌انجامد. GERD شدید و بیماری زخم معده، به واسطه‌ی این اختلال نادر روی می‌دهد.
واریس معده
در افرادی که بیماری شدید کبدی دارند، وریدهای معده ممکن است متورم شده و دچار بیرون‌زدگی شوند یا با افزایش فشار روبرو شوند. این حالت را واریس معده می‌نامند. این وریدها در معرض خطر بالای خونریزی قرار دارند اگرچه میزان خونریزی در این وریدها از واریس‌های مری کمتر است.
خونریزی معده
گاستریت، زخم‌ها یا سرطان‌های معده ممکن است خونریزی بدهند. مشاهده‌ی خون یا مواد سیاه در استفراغ یا مدفوع، معمولا یک حالت اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.
گاستروپارزی (تخلیه معده تاخیری)
آسیب عصبی ناشی از دیابت یا سایر بیماری‌ها می‌تواند باعث اختلال در انقباضات عضله‌ی معده شود. تهوع و استفراغ از علائم عادی این عارضه است.
چه زمانی باید پزشک را ملاقات کنید
در صورت بروز یکی از حالت‌های زیر، فرد باید به پزشک مراجعه کند:
- خون در هنگام داشتن حرکات روده
- درد شدید ناحیه شکم یا دل‌درد شدید
- رفلاکسی که با عوامل ضد اسید برطرف نشود.
- کاهش وزن غیرمنتظره
- استفراغ یا اسهال پیوسته
آزمایش‌های معده
- آندوسکوپی بخش فوقانی مجرای گوارش (ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی یا EGD): آندوسکوپی یک لوله انعطاف‌پذیر که دوربینی در انتهای آن تعبیه شده (آندوسکوپ) از طریق دهان وارد مجرای گوارش می‌شود. آندوسکوپ امکان معاینه مری، معده و اثنی‌عشر (اولین قسمت روده کوچک) را به وجود می‌آورد.
- CT اسکن: در دستگاه CT اسکن از پرتوی X و یک کامپیوتر برای تولید تصاویر معده و ناحیه شکم استفاده می‌شود.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی: یک اسکنر با استفاده از میدان مغناطیسی، تصاویری ازمعده و ناحیه شکم با تفکیک‌پذیری یا رزولوشن بالا تهیه می‌کند.
- تست PH: با استفاده از لوله‌ای که از داخل بینی به داخل مری وارد می‌شود سطوح اسید مری را می‌توان زیر نظر گرفت. این کار به تشخیص یا تغییر درمان برای GERD کمک می‌کند.
- بلع باریم: بعد از بلع باریم، رادیوگرافی‌های مری و معده تهیه میشوند. گاهی اوقات این کار برای تشخیص زخم‌ها یا مشکلات دیگر انجام می‌شود.
- مجموعه‌های بخش فوقانی مجرای گوارش: رادیوگرافی‌ها از مری، معده و بخش فوقانی روده‌ی کوچک تهیه می‌شود.
- مطالعه تخلیه معده: تست سنجش سرعت عبور غذا از طریق معده. غذا با یک عامل شیمیائی نشان‌گذاری شده و از طریق اسکنر، زیر نظر گرفته می‌شود.
- نمونه‌برداری معده: در هنگام آندوسکوپی، پزشک می‌تواند قطعه کوچکی از بافت معده را برای انجام آزمون بردارد. با این روش می‌توان ابتلا به عفونت میکروبی H پایلوری، سرطان یا سایر مشکلات را تشخیص داد.
- تست عفونت میکروبی معده یا H پایلوری: در حالی که اغلب افراد مبتلا به عفونت میکروبی معده دچار زخم معده نمی‌شوند، تست‌های ساده خونی یا مدفوعی را می‌توان برای چک کردن عفونت در افراد دارای زخم معده یا تایید برطرف شدن عفونت بعد از درمان مورد استفاده قرار داد.
درمان بیماری‌های معده
بلاک کننده‌های هیستامین
هیستامین باعث افزایش ترشح اسید معده می شود. بلوک کردن هیستامین،تولید اسید معده و علائم GERD را کاهش می‌دهد.
مهارکننده‌های پمپ پروتون
این داروها مستقیم باعث مهار پمپ اسید در معده میشوند و باید آنها را به صورت روزانه مصرف نمود تا کارایی آن را حفظ کنند.
ضداسیدها
این داروها می‌توانند علیه اثرات اسید وارد عمل شوند اما باکتری‌ها را نمی‌کشند یا تولید اسید را متوقف نمی‌کنند.
آنتی بیوتیک‌ها
عفونت میکروبی معده ممکن است با استفاده از عوامل آنتی بیوتیکی معالجه شود. این عوامل با یا بدون داروهای دیگری که معده را التیام می‌بخشند تجویز میشوند.
آندوسکوپی
در هنگام آندوسکوپی بخش فوقانی مجرای گوارشی، می‌توان از طریق ابزارهایی که با آندوسکوپی مورد استفاده قرار می‌گیرند در صورتی که خونریزی معده وجود دارد آن را متوقف کرد.
عوامل تحریک کننده
برخی داروها می‌توانند باعث افزایش انقباضات معده شده و علائم گاستروپارزی را بهبود بخشند.
جراحی معده
مواردی از خونریزی شدید معده، زخم‌های پاره شده یا سرطان وجود دارند که نیاز به جراحی جهت معالجه دارند.
تغییرات سبک زندگی
برخی عادت‌های مربوط به سبک زندگی می‌توانند به افراد در حفظ سلامت معده کمک کرده و با چاقی ناحیه شکم مقابله کنند. اگر فرد متوجه می‌شود که برخی غذاها با وی سازگاری ندارد، می‌تواند از آنها دوری کند. مصرف غذاهای بی‌خاصیت (هله هوله) را محدود کنید. اگر با حملات اسیدی روبرو می‌شوید تلاش کنید گزینه‌هایی را به رژیم غذایی خود اضافه کنید که ماهیت قلیائی دارند. پیاده‌روی کنید. این کار به هضم غذا کمک می‌کند. همچنین باعث مصرف کالری شده و جلوی مشکلاتی مانند GERD را می‌گیرد. در واقع داشتن سبک زندگی کم‌تحرک بدون ورزش یا با ورزش اندک، در بروز مشکلات مربوط به معده نقش دارد.
