بیماری سرطان روده بزرگ (کولون، رکتوم، کولورکتال): علائم، علل، تشخیص و درمان

سرطان کولون یا روده‌ی بزرگ، بخش تحتانی دستگاه گوارش را درگیر می‌کند. سرطان مقعد یا رکتوم نیز نوعی از سرطان است که چند سانتیمتر انتهایی دستگاه گوارش را مبتلا می‌کند. این دو سرطان معمولاً به همراه یکدیگر با نام سرطان کولورکتال شناخته می‌شوند. اکثر موارد سرطان روده‌ی بزرگ به شکل تومورهای کوچک غیر سرطانی (خوش‌خیم) که با نام پولیپ آدنوماتوس شناخته می‌شوند شروع می‌شوند. با گذشت زمان برخی از این پولیپ‌ها به سرطان روده‌ی بزرگ تبدیل می‌شوند. سبک زندگی سالم همراه با رژیم غذایی کم‌چرب می‌توانند به پیشگیری از سرطان کولون کمک کرده و غربالگری نیز می‌تواند این بیماری را در مراحل اولیه‌ی آن تشخیص دهد. درمان این بیماری شامل ترکیبی از شیمی‌درمانی، اشعه درمانی و عمل جراحی بوده که احتمالاً منجر به کولوستومی می‌شوند.

علل

معمولاً سلول‌های بدن از یک برنامه‌ی مشخص برای رشد، تقسیم شدن و مرگ تبعیت می‌کنند. سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌ها بدون اینکه بمیرند، رشد کرده و تقسیم می‌شوند.

علل دقیق این عارضه هنوز به‌درستی مشخص نیست ولی چندین عامل خطر احتمالی برای سرطان روده مشخص شده‌اند.

پولیپ‌ها

سرطان روده‌ی بزرگ معمولاً از پولیپ‎های پیش سرطانی موجود در روده‌ی بزرگ نشئت می‌گیرد. برخی از این پولیپ‌ها با گذر زمان و در صورت از بین نرفتن در مراحل اولیه‌ی درمان، تبدیل به تومورهای بدخیم روده‌ی بزرگ می‌شوند.

ژن‌ها

رشد کنترل نشده‌ی سلول‌ها ممکن است در صورت وقوع آسیب‌های ژنتیکی و یا تغییراتی در DNA بروز کند. تغییرات ژنتیکی ممکن است از والدین به ارث برسند ولی اکثر موارد سرطان روده‌ی بزرگ بدون وجود سابقه‌ی فامیلی بروز پیدا می‌کنند.

برخی از افراد به‌طور مادرزادی دارای برخی جهش‌های ژنتیکی هستند که آن‌ها را از نظر آماری نسبت به سرطان در دوره‌های بعدی زندگی آسیب پذیر می‌کند. در برخی از مواقع، فرد دچار این مشکل ژنتیکی بوده ولی سرطان تا زمانی که توسط یک عامل محیطی فعال نشود، بروز پیدا نمی‌کند.

رفتارها، عادت‌ها و رژیم غذایی

سن یکی از عوامل خطر مهم برای سرطان کولون می‌باشد. اکثر افرادی که سرطان در آن‌ها تشخیص داده می‌شود، بالای 50 سال سن دارند. سرطان روده‌ی بزرگ در افرادی با سبک زندگی بدون تحرک، افراد مبتلا به چاقی و افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند بیشتر دیده می‌شود. ازآنجایی‌که روده‌ی بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است، رژیم غذایی عامل مهمی به شمار می‌رود. رژیم‌های غذایی که فیبر کم و چربی و کالری زیادی دارند مانند گوشت قرمز و گوشت‌های فراوری شده، در بالا بردن خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ نقش دارند.

برخی از عارضه‌ها و روش‌های درمانی نیز با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ مرتبط دانسته شده‌اند ازجمله:

• دیابت
• آکرومگالی، یک عارضه‌ی رشد مرتبط با هورمون‌ها
• رادیو درمانی برای دیگر سرطان‌ها
• بیماری‌های التهاب روده مانند کولیت اولسراتیو و یا بیماری کرون.

علائم

این بیماری معمولاً در مراحل اولیه‌ی خود علامتی را بروز نمی‌دهد ولی با پیشرفت سرطان، علائم آن نیز ظاهر می‌شوند.

این علائم عبارت‌اند از:

• اسهال یا یبوست 
• تغییر در میزان ثبات مدفوع
• مدفوع شل و باریک
• خونریزی مقعدی یا وجود خون در مدفوع
• دل‌درد، نفخ معده و گاز
• احساس درد به هنگام اجابت مزاج
• اجابت مزاج مکرر
• ضعف و خستگی شدید
• کاهش وزن بدون دلیل
• سندرم روده‌ی تحریک پذیر (IBS)
• کم‌خونی ناشی از فقر آهن

اگر سرطان به منطقه‌ی دیگری از بدن منتشر شود، علائم بیشتری ممکن است در منطقه‌ی جدید ظاهر شوند. کبد بیش از دیگر نقاط بدن آسیب می‌بیند.

تشخیص

سرطان کولورکتال در مراحل اولیه‌ی خود معمولاً علائم خاصی ایجاد نمی‌کند. به همین خاطر مهم است که آزمایشات توصیه شده توسط پزشک خود را به‌صورت جدی دنبال کنید و در صورت ابتلا به سرطان، در مراحل اولیه که درمان آن آسان‌تر است متوجه وجود عارضه شوید. پزشک یک معاینه‌ی فیزیکی کامل انجام داده و از شما در مورد سوابق پزشکی فامیلی و شخصی سؤال‌هایی را می‌پرسد. تشخیص سرطان معمولاً پس از کولونوسکوپی و یا عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس پس از تنقیه باریم انجام می‌شود.

کولونوسکوپی

یک لوله‌ی بلند و انعطاف‌پذیر که در انتهای آن یک دوربین قرار گرفته است به داخل مقعد وارد می‌شود تا بدین طریق بتوان داخل روده‌ی بزرگ را مشاهده کرد. ممکن است لازم باشد تا بیمار به مدت 24 تا 48 ساعت قبل از انجام کولونوسکوپی از یک رژیم غذایی خاص پیروی کند. همچنین لازم است تا روده‌ی بزرگ به کمک داروهای ملین قوی پاکسازی شود. به این فرایند، آماده سازی کولون می گویند.

اگر داخل روده‌ی بزرگ پولیپ یافت شود، آن را برداشته و برای بیوپسی آن را به پاتولوژیست می‌دهند. بیوپسی به بررسی بافت در زیر میکروسکوپ گفته می‌شود که در طی آن سلول‌های سرطانی یا پیش سرطانی مشخص می‌شوند.

یک روش مشابه که به آن سیگموئیدوسکوپی قابل انعطاف گفته می‌شود، می‌تواند بخش کوچک‌تری از ناحیه‌ی کولورکتال را بررسی کند. این روش به آمادگی کامل نیازی نداشته و در صورت پیدا نشدن پولیپ و یا قرار داشتن پولیپ‌ها در یک ناحیه‌ی کوچک، احتمالاً کولونوسکوپی کامل لازم نخواهد بود.

آزمایش تنقیه باریم (باریم انما) با وضوح دوگانه

در این روش عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس از مایع باریم برای گرفتن عکس‌هایی با وضوح بالاتر نسبت به عکس‌برداری عادی اشعه‌ی ایکس استفاده می‌شود. قبل از تنقیه باریم، بیمار باید به مدت چندین ساعت چیزی نخورد.

یک محلول دارای عنصر باریم از طریق مقعد به روده‌ی بزرگ تزریق شده و پس از آن مقداری هوا نیز به داخل روده پمپ می‌شود تا سطح باریم صاف شده و عکس‌برداری بهتر انجام شود.

حال، عکس‌های روده‌ی بزرگ و مقعد گرفته می‌شوند. باریم در عکس‌های گرفته شده با اشعه‌ی ایکس به رنگ سفید و تومورها و پولیپ‌ها به‌صورت لکه‌های تیره دیده می‌شوند.

اگر آزمایش بیوپسی وجود سرطان روده‌ی بزرگ را تأیید کند، پزشک عکس‌برداری با اشعه‌ی ایکس از سینه، اسکن اولتراسوند و یا سی تی اسکن ریه‌ها، کبد و شکم را برای بررسی میزان انتشار سرطان تجویز می‌کند. همچنین ممکن است یک آزمایش خون برای تشخیص ماده‌ای که توسط برخی سلول‌های سرطانی تولید می‌شود به نام آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک (CEA) انجام شود.

پس از انجام تشخیص، پزشک مرحله‌ی سرطان را بسته به اندازه و شدت تومورها و انتشار آن به گره‌های لنفاوی مجاور و اندام‌های دورتر مشخص می‌کند.

درمان

نحوه‌ی درمان به نوع و مرحله‌ی سرطان، سن فرد، وضعیت سلامتی او و دیگر مشخصه‌های او بستگی خواهد داشت.

هیچ نوعی از سرطان یک نوع خاص درمان نداشته ولی رایج‌ترین روش‌های درمانی برای سرطان روده‌ی بزرگ عمل جراحی، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌باشند.

هدف از انجام این روش‌های درمانی، از بین بردن سرطان و تسکین علائم دردناک آن می‌باشد.

شیمی‌درمانی

در شیمی‌درمانی، موادی به بدن وارد می‌شوند که در چرخه‌ی تقسیم سلولی اختلال ایجاد کرده و به پروتئین‌ها و مولکول‌های DNA آسیب وارد می‌کنند تا سلول‌های سرطانی آسیب دیده و کشته شوند. این روش‌های درمانی تمامی سلول‌هایی که با سرعت زیاد در حال تقسیم شدن هستند، ازجمله سلول‌های سالم را می‌کشد. سلول‌های سالم معمولاً می‌توانند از هرگونه آسیب وارد شده به علت مواد شیمیایی جان سالم به در ببرند ولی سلول‌های سرطانی این توانایی را ندارند.

شیمی‌درمانی معمولاً برای درمان سرطان‌هایی که در بدن منتشر شده‌اند مورد استفاده قرار می‌گیرد چراکه مواد شیمیایی در کل بدن پخش می‌شوند. این روش درمانی به‌صورت دوره‌ای انجام شده و بنابراین بدن برای بهبودی خود زمان کافی در اختیار خواهد داشت.

عوارض جانبی شایع عبارت‌اند از:

• ریزش مو
• حالت تهوع
• خستگی مفرط
• استفراغ

روش‌های درمانی ترکیبی معمولاً شامل انواع مختلفی از شیمی‌درمانی و یا ترکیبی از شیمی‌درمانی با دیگر روش‌ها می‌باشند.

پرتو درمانی

رادیوتراپی با متمرکز کردن پرتوهای پرانرژی گاما بر روی سلول‌های سرطانی، به آن‌ها آسیب وارد کرده و آن‌ها را می‌کشد. می‌توان از رادیوتراپی به عنوان یک روش درمانی تنها برای کوچک کردن تومور و یا از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده کرد. همچنین می‌توان این روش را همراه با دیگر روش‌های درمانی سرطان مورد استفاده قرار داد.

رادیوتراپی معمولاً تا مراحل پیشرفته‌ی سرطان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. درصورتی‌که سرطان روده‌ی بزرگ در مراحل اولیه‌ی خود به داخل دیواره‌ی مقعد نفوذ کرده و یا به گره‌های لنفاوی مجاور منتشر شود ممکن است از این روش استفاده شود.

عوارض جانبی این روش ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• تغییرات پوستی خفیف که ممکن است شبیه آفتاب‌سوختگی یا برنزه شدن باشند.
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• خستگی مفرط
• کاهش وزن و اشتها

اکثر عوارض جانبی چند هفته پس از تکمیل درمان از بین خواهند رفت.

عمل جراحی

به عمل جراحی که برای برداشتن یک قسمت یا کل روده‌ی بزرگ انجام می‌شود کولکتومی گفته می‌شود. جراح در این عمل قسمتی از روده که سرطانی بوده را همراه با مناطق اطراف آن از بدن خارج می‌کند.

عمل جراحی برای سرطان کولورکتال معمولاً به این معنی است که فرد نیاز به انجام کولوستومی خواهد داشت. پس از انجام کولوستومی، مدفوع به داخل یک کیسه‌ی خارج شده از یک شکاف (استوم) در شکم جمع شده و نیاز به بخش تحتانی دستگاه گوارش را رفع می‌کند.

گره‌های لنفاوی مجاور نیز معمولاً برداشته می‌شوند. بخش سالم کولون نیز یا دوباره به مقعد متصل شده و یا به یک کیسه متصل می‌شود که این امر به شدت کولکتومی بستگی خواهد داشت.

استوم به یک شکاف ایجاد شده در دیواره‌ی شکم گفته می‌شود. مدفوع از طریق این شکاف به داخل یک کیسه منتقل شده و نیاز به بخش تحتانی روده‌ی بزرگ را از بین می‌برد. به این عمل، کولوستومی گفته می‌شود.

برخی از انواع کوچک و موضعی سرطان را می‌توان با استفاده از آندوسکوپی درمان کرد. انجام جراحی لاپاروسکوپی با ایجاد چندین بریدگی کوچک در شکم می‌تواند گزینه‌ای دیگر برای برداشتن پولیپ‌های بزرگ‌تر باشد.

در موارد سرطان‌های پیشرفته و غیرقابل درمان می‌توان از عمل‌های جراحی تسکین‌دهنده برای کاهش علائم بیماری استفاده کرد. هدف از انجام این عمل، رفع هرگونه انسداد در روده‌ی بزرگ و مدیریت درد، خونریزی و علائم دیگر سرطان می‌باشد.