درمان عفونت روده و معده و اسهال و استفراغ ناشی از آن

گاستروآنتریت (التهاب معدی روده‌ای) یک اصطلاح پزشکی برای عفونت‌هایی ست که منجر به التهاب معده و روده‌ها و درنتیجه اسهال و استفراغ می‌شوند. شایع‌ترین علت بروز عفونت و التهاب روده و معده، ویروس‌ها می‌باشند. کسانی که در بالاترین خطر ابتلا به این بیماری هستند عبارت‌اند از کودکان، افراد سالخورده و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. عفونت روده و معده در طی دو تا سه روز برطرف می‌شود و عوارض طولانی‌مدتی ندارد. در صورت کم آب شدن بدن، زمان بهبودی از آن چند روز بیشتر ادامه خواهد داشت. روش‌هایی برای پیشگیری از عفونت و التهاب معده و روده و اسهال و استفراغ ناشی از آن، وجود دارد. حتماً مطمئن شوید که غذایتان کاملاً پخته‌شده باشد و فاسد نباشد، این کار می‌تواند از بروز عفونت معده و روده و اسهال و استفراغ پیشگیری کند، البته ممکن است برای عفونت‌های ویروسی بی‌فایده باشد.

علت‌ها

عفونت معده و روده می‌تواند روی یک فرد یا گروهی از افرادی که همگی از یک غذا یا یک آب استفاده کرده‌اند، تأثیرگذار باشد. میکروب‌ها (به آن‌ها آلودگی نیز میگویند) ممکن است با روش‌های مختلف وارد غذای مصرفی شود.

عفونت ویروسی معده و روده، مهم‌ترین علت بروز اسهال و استفراغ در بزرگ‌سالان و کودکان می‌باشد. انواع بسیاری از ویروس‌ها می‌توانند باعث عفونت معده و روده شوند. شایع‌ترین ویروس‌ها عبارت‌اند از:

• نوروویروس (ویروسی شبیه به نورواک) در بین کودکان دبستانی شایع می‌باشد. این ویروس همچنین می‌تواند در بیمارستان‌ها نیز شیوع داشته باشد.
• روتاویروس، یکی از علت‌های مهم بروز عفونت شدید روده در کودکان است. این ویروس همچنین می‌تواند افرادی بزرگ‌سالی را که در تماس با این کودکان هستند و کسانی که در خانه‌ی سالمندان زندگی می‌کنند مبتلا سازد.
• استروویروس
• آدنوویروس روده

علائم

علائم این بیماری اغلب در طی 4 تا 48 ساعت بعد از تماس با غذا یا آب آلوده ظاهر می‌شوند و شامل این موارد می‌باشند:

• دل‌درد
• اسهال
• حالت تهوع و استفراغ
• لرزیدن بدن، سرد شدن پوست و عرق کردن
• تب
• گرفتگی مفاصل یا درد عضلانی
• کم‌اشتهایی
• کم شدن وزن

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت بروز این علائم فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• بیمار دارای علائمی از کم‌آبی شدید بدن، مانند سرگیجه‌ی مداوم، ادرار بسیار کم یا متوقف شدن کامل ادرار، یا اگر بیمار هوشیاری‌اش را ازدست‌داده باشد.
• بیمار اسهال خونی داشته باشد.
• بیمار استفراغ مداوم داشته باشد و قادر به نگه‌داشتن مایعات در معده خود نباشد.
• تب بیمار بالای 38 درجه سانتی‌گراد باشد.
• علائم او بعد از چند روز بهبود نیابند.
• در چند هفته‌ی گذشته، بیمار از مناطقی با بهداشت ضعیف بازگشته باشد.
• بیمار دچار یک بیمار جدی زمینه‌ای مانند بیماری کلیه، بیماری التهاب روده یا ضعف سیستم ایمنی باشد و به اسهال و استفراغ مبتلا شده است.

تشخیص

پزشک معالج به بررسی علائم کم آب شدن بدن می‌پردازد که عبارت‌اند از:

• خشکی یا چسبنده بودن دهان
• ضعف و سستی یا کما (در صورت کم‌آبی شدید)
• فشارخون پایین
• مقدار ادرار اندک یا توقف کامل ادرار؛ دفع ادراری غلیظ به رنگ زرد تیره
• قسمت‌های نرم سر (ملاج) در بالای سر نوزاد، به‌طور محسوسی فرورفته‌اند
• نداشتن اشک
• فرورفتگی چشم‌ها

ممکن است آزمایش‌هایی توصیه شود که در آن نمونه‌ی مدفوع بیمار بررسی می‌شود تا تشخیص دهند کدام ویروس سبب بروز بیماری شده است. البته در موارد عفونت‌های ویروسی، به این آزمایش‌ها نیازی نیست. یک کشت مدفوع ممکن است برای یافتن علت باکتریایی این مشکل انجام شود.

درمان

داروها

عفونت معده و روده و اسهال و استفراغ ناشی از آن، یک بیماری خود کران یا خود محدود شونده است که خودبه‌خود از بین می‌رود. اگرچه، برای راحت‌تر گذراندن دوره‌ی بیماری، بیمار می‌تواند از داروهای داروخانه و بدون نسخه‌ای مانند پپتوبیسمول (Pepto Bismol) برای کاهش علائم استفاده کند. این داروها می‌توانند توانایی حرکت و فعالیت روده یا تراوش‌های هم‌زمان با آن را تغییر دهند، سموم و آب را جذب کنند، یا میکروفلور روده را تغییر دهند. در برخی از داروهای بدون نسخه‌ی داروخانه‌ای، بیش از یک عنصر برای درمان علائم وجود دارد. اگر داروهای بدون نسخه‌ی داروخانه‌ای مؤثر واقع نشوند، باید به دنبال درمان‌های پزشکی رفت، یک پزشک ممکن است داروهای ضد اسهال یا استفراغ قوی‌تری را تجویز کند، مانند موتوفن (motofen) یا لوموتیل (lomotil. درصورتی‌که در آزمایش‌های نمونه‌ی مدفوع بیمار، باکتری‌های بیماری‌زا یا انگل مشاهده شود، داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها برای او تجویز خواهد شد.

تأمین آب بدن

تأمین آب و مایعات کافی به بدن در طی دوره‌ی ابتلا به عفونت روده و معده و اسهال و استفراغ ناشی از آن بسیار حائز اهمیت است. در صورت عدم کم آب شدن بدن، نوشیدن مایعات فراوان، مانند آب و آب‌میوه، کافی خواهد بود. در دوره‌ی بیماری باید از مصرف کافئین خودداری کرد زیرا سبب افزایش دفعات دفع ادرار می‌شود، موز، برنج، پوره‌ی سیب و نان تست را می‌توان مصرف کرد زیرا سیستم گوارشی حساس قادر به تحمل این مواد غذایی می‌باشد، اما در این خصوص بسیار مغذی نیستند. بسیاری از تحقیقات علمی، اما نه همه‌ی آن‌ها، رژیم غذایی را توصیه می‌کنند که شامل تمام کربوهیدرات‌ها (مانند برنج، گندم، سیب‌زمینی، نان و غلات)، گوشت کم‌چرب، ماست، میوه و سبزی‌ها می‌باشد. شیر و دیگر محصولات لبنی، درصورتی‌که جزئی از غذای روزانه‌تان می‌باشد، نباید موجب بروز ناراحتی شوند. باید از مصرف غذاهای چرب یا غذاهایی با قند بالا پرهیز کرد.

کاهش آب اندک یا متوسط بدن با محلول‌های خوراکی احیای آب بدن درمان می‌شود که حاوی گلوکز و الکترولیت می‌باشد. این محلول‌ها در بازار با نام‌هایی مانند نچرالیت (Naturalyte)، پدیالیت (Pedialyte) و رهیدرالیت (Rehydralyte) به فروش می‌رسند. فرمول تشکیل‌دهنده‌ی این محلول‌ها بر اساس خصوصیات فیزیولوژیکی می‌باشد. مایعاتی که بر اساس این خصوصیات نیستند – مانند نوشابه‌های گازدار، آب سیب و نوشیدنی‌های انرژی‌زا- برای درمان کم‌آبی بدن توصیه نمی‌شوند. اگر همراه با کم‌آبی بدن، بیمار دچار استفراغ شود، دریافت مایعات اندک اما در دفعات بیشتر می‌تواند تحمل بیشتر آن در معده شود. درصورتی‌که محلول‌های احیای آب بدن مؤثر واقع نشوند یا کم‌آبی بدن بسیار شدید باشد، باید درمان دارویی از طریق تزریق سرم انجام بگیرد. بعد از تزریق سرم یا درمان IV می‌توان در دوره‌ی بهبودی وضعیت بیمار، از داروهای خوراکی جهت تأمین آب بدن کرد. هرگاه میزان آب بدن به حد نرمال رسید، بیمار می‌تواند برنامه‌ی غذایی روزمره و عادی خود را داشته باشد.

پیشگیری

اجتناب از عفونت روده و معده و اسهال و استفراغ ناشی از آن همیشه امکان‌پذیر نیست، اما رعایت نکات توصیه‌ای زیر می‌تواند به توقف گسترش و شیوع آن کمک کند:

• حداقل به مدت 4 ساعت بعد از برطرف شدن علائم، بیمار به سرکار، مدرسه یا مهدکودک نرود.
• حتماً دست‌هایتان را مدام با صابون و آب کاملاً بشویید، خصوصاً بعد از دستشویی رفتن و قبل از آماده کردن غذا. به ژل‌های ضدعفونی‌کننده‌ی دست زیاد اعتماد نکنید زیرا همیشه مؤثر نخواهند بود.
• همه‌ی سطوح و اشیایی را که ممکن است آلوده‌شده باشند، ضدعفونی کنید. بهترین کار، استفاده از تمیزکننده‌ها و سفیدکننده‌های خانگی می‌باشد.
• رختخواب، پتو یا ملحفه‌ی آلوده را جداگانه در آب داغ بشویید.
• از حوله، قاشق و چنگال، البسه یا وسایل شخصی فرد بیمار استفاده نکنید.
• مدفوع یا استفراغ در توالت را به‌خوبی با آب تمیز کنید و اطراف توالت را نیز کاملاً بشویید و تمیز کنید.
• بهداشت تغذیه و مواد غذایی را به‌خوبی رعایت کنید. مراقب باشید که غذاهای به‌خوبی در یخچال نگه‌داری شوند، همیشه غذاها را کاملاً بپزید و هرگز غذاهای تاریخ گذشته را مصرف نکنید – درباره‌ی پیشگیری از مسمومیت غذایی بیشتر مطالعه کنید.
• هنگام سفر به مناطق دیگری از جهان که بهداشت کافی در آنجا وجود ندارد، مراقبت‌های بیشتری لازم است، زیرا ممکن است دچار مشکل معده و دل‌درد شوید. به‌طور مثال، شاید لازم باشد که آب‌لوله‌کشی قبل از مصرف جوشانده شود.
• کودکان بسیار کم‌سن‌وسال ممکن است در سن دو تا سه‌ماهگی، واکسن روتاویروس دریافت کنند که می‌تواند از خطر ابتلای آن‌ها به عفونت‌های معده بکاهد.