علائم و درمان سرطان پانکراس یا لوزالمعده

سرطان پانکراس در بافت پانکراس شروع می‌شود. پانکراس عضوی در شکم است که به صورت افقی در زیر معده قرار دارد. پانکراس شما آنزیم‌هایی تولید می‌کند که به هضم غذا کمک می‌کنند و هورمون‌هایی را نیز برای کنترل قند خون تولید می‌کند. سرطان پانکراس معمولا به سرعت به اعضای اطراف نفوذ می‌کند و به ندرت در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود. البته در مورد افرادی که به علت داشتن کیست پانکراس یا به خاطر داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به سرطان پانکراس، به طور منظم تست‌های تشخیصی انجام می‌دهند، ممکن است تست‌ها به تشخیص سرطان لوزالمعده کمک کنند. روش‌های درمان سرطان پانکراس می‌تواند شامل جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی و یا ترکیبی از این روش‌ها باشد.

علل

عامل اصلی ابتلا به سرطان لوزالمعده در اغلب موارد هنوز مشخص نیست. پزشکان توانسته‌اند چندین عامل احتمالی مانند سیگار کشیدن را شناسایی کنند که احتمال بروز سرطان پانکراس را افزایش می‌دهد. سرطان لوزالمعده زمانی رخ می‌دهد که  DNA داخل سلول‌های داخل پانکراس دچار جهش ژنتیکی می‌شوند. این جهش‌های ژنتیکی موجب می‌شوند که سلول‌ها به نحو کنترل نشده‌ای رشد کنند و پس از مرگ سلول‌های طبیعی همچنان به زندگی خود ادامه دهند و بدین ترتیب یک توده به نام تومور تشکیل می‌شود. سرطان پانکراسی که تحت درمان قرار نگیرد به سرعت به بافت‌های مجاور نفوذ می‌کند. در اغلب موارد، سرطان پانکراس از سلول‌هایی آغاز می‌شود که در مجراهای داخل پانکراس قرار دارند. این نوع از سرطان پانکراس با نام سرطان آدنوکارسینومای پانکراسی شناخته می‌شود. در موارد نادری، سرطان از سلول‌هایی آغاز می‌شود که تولید هورمون می‌کنند. این نوع از سرطان با نام سرطان اندوکرین یا غدد درون ریز پانکراسی شناخته می‌شود.

عوامل خطر

عواملی که موجب افزایش خطر بروز سرطان لوزالمعده می‌شوند عبارتند از:

• التهاب مزمن پانکراس 
• دیابت
• داشتن سابقه خانوادگی در ابتلا به سرطان لوزالمعده یا سابقه ابتلا به جهش‌های ژنتیکی خاص که موجب افزایش احتمال ابتلا به سرطان پانکراس می‌شوند، از جمله جهش ژنتیکی BRCA2، سندرم لینچ و سندرم ملانومای بدخیم.
• سیگار کشیدن
• چاقی مفرط
• داشتن سن بالا (اغلب افراد در سن بالای ۶۵ سال دچار سرطان پانکراس می‌شوند.)

علائم سرطان پانکراس

علائم و نشانه‌های سرطان پانکراس تا زمان پیشرفت زیاد بیماری بروز نمی‌کنند. این علائم عبارتند از:

• درد در بالای شکم که به سمت کمر منتشر می‌شود.
• از دست دادن اشتها و کاهش وزن
• افسردگی
• ابتلای ناگهانی به دیابت
• تشکیل لخته خون در رگ‌ها
• خستگی مفرط
• یرقان (زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها)

عوارض

همچنان که سرطان لوزالمعده پیشروی می‌کند می‌تواند عوارض زیر را ایجاد کند:

• کاهش وزن: برخی از عوامل می‌توانند موجب کاهش وزن در بیماران مبتلا به سرطان پانکراس شوند. خود سرطان به طور مستقیم می‌تواند موجب کاهش وزن شود. حالت تهوع و استفراغ ناشی از درمان‌های انجام شده یا فشار تومور بر روی معده نیز موجب کاهش لاغری می‌شود. همچنین عملکرد پانکراس دچار اختلال شده و به خاطر عدم تولید ماده گوارشی لازم، بدن بیمار نمی‌تواند مواد غذایی لازم را از طریق گوارش جذب کند.
• یرقان: در صورتی که سرطان لوزالمعده موجب مسدود شدن مجاری کبد شود، زردی یا یرقان بروز می‌کند. علائم زردی عبارتند از زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها، تیره شدن رنگ ادرار و زرد شدن رنگ مدفوع. یرقان معمولا بدون درد شکمی بروز می‌کند.
• درد: یک تومور در حال رشد می‌تواند بر روی عصب‌های موجود در شکم فشار بیاورد. درد ناشی از این فشار ممکن است بسیار شدید شود.
• انسداد مدفوع: در صورتی که تومور پانکراس بر روی قسمت اول روده کوچک فشار بیاورد، می‌تواند حرکت غذا از معده به روده را مسدود کند.

مراحل پیشروی سرطان لوزالمعده

مراحل پیشروی سرطان پانکراس عبارتند از:

• مرحله یک: سرطان تنها با بافت پانکراس محدود می‌شود و می‌توان با جراحی آن را از بین برد.
• مرحله دو: سرطان به خارج از پانکراس نفوذ کرده است و بافت ارگان‌های مجاور نیز سرطانی کرده است. تعدادی از غدد لنفاوی نیز سرطانی شده‌اند. در این مرحله امکان دارد بتوان با انجام عمل جراحی، بافت سرطانی را خارج کرد اما این موضوع قطعی نیست.
• مرحله سه: سرطان به خارج از پانکراس نفوذ کرده است و به غدد لنفاوی و عروق اطراف پانکراس رسیده است. انجام جراحی برای برداشتن بافت سرطانی می‌تواند امکان‌پذیر باشد یا نباشد.
• مرحله چهار: سرطان تا فاصله زیادی از پانکراس به بافت‌های دیگر نفوذ کرده است و برای مثال ممکن است به کبد، ریه‌ها، و پرده‌ی صفاق رسیده باشد. در این مرحله، انجام جراحی دیگر تجویزن نمی‌شود.

تشخیص

اگر پزشک حدس بزند که شما ممکن است به سرطان پانکراس مبتلا باشید، یکی از تست‌های تشخیصی زیر را تجویز می‌کند:

• عکس‌برداری از ارگان‌های داخل شکم: این عکسبرداری‌ها به پزشک کمک می‌کنند که بتواند به نحوی، ارگان‌های داخلی بدن بیمار از جمله پانکراس را ببیند. روش‌های عکسبرداری که برای تشخیص سرطان پانکراس به کار می‌روند عبارتند از: اولتراسوند (سونوگرافی)، سی تی اسکن، اسکن ام آر آی، و گاهی اسکن PET
• تهیه تصاویر سونوگرافی از پانکراس: در این روش آندوسکوپی از دستگاه اولتراسوند یا همان سونوگرافی برای تهیه تصاویری از داخل شکم استفاده می‌شود. برای انجام این تست در ابتدا لوله باریکی به نام آندوسکوپ از طریق گلو و سپس مری وارد معده می‌شود و سپس دستگاه اولتراسوند از طریق این لوله وارد معده شده و تصاویری از فضای اطراف معده و از جمله پانکراس تولید می‌کند.
• نمونه برداری از بافت پانکراس: برای نمونه برداری از پانکراس در واقع باید بخش کوچکی از بافت پانکراس برداشته شود تا در لابراتوار تحت آزمایش قرار گیرد. برای نمونه برداری پزشک یک سوزن را از طریق پوست وارد شکم می‌کند و آن را وارد پانکراس می‌کند. همچنین ممکن است با کمک تصاویر اولتراسوند که روی مانیتور نمایش داده می‌شوند، ابزار خاصی به سمت پانکراس هدایت شود و سپس از بافت پانکراس نمونه برداری شود.
• آزمایش خون: ممکن است پزشک انجام آزمایش خون را تجویز کند تا در خون بیمار به دنبال پروتئین‌های خاصی باشد که بر اثر سرطان لوزالمعده، میزان آنها در خون تغییر می‌کند. میزان این پروتئین‌ها قبل از درمان،در حین درمان و بعد از آن نیز تغییر می‌کند.

درمان سرطان لوزالمعده

روش درمان سرطان پانکراس  به محل شکل گیری تومور و میزان پیشروی سرطان و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. برای اغلب افراد، هدف از درمان این است که تا جای ممکن، سلول‌های سرطانی به طور کامل از بین برده شوند. زمانی که انجام این کار ممکن نباشد، تمرکز پزشکان بیشتر بر روی بهبود کیفیت زندگی بیمار و جلوگیری از پیشرفت سرطان است. درمان می‌تواند شامل روش‌های جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی یا ترکیبی از این روش‌ها باشد. در صورتی که سرطان پانکراس پیشرفته باشد و این روش‌های درمانی به احتمال زیاد سودی برای بیمار ندارند، پزشک روش‌های دیگری را تجویز می‌کند تا علائم بیمار را تا جای ممکن تسکین دهد و زندگی او را بهبود دهد.

جراحی

عمل‌های جراحی که برای درمان سرطان پانکراس انجام می‌شوند عبارتند از:

جراحی برای برداشتن تومورهای سر پانکراس

اگر تومور سرطانی در قسمت فوقانی یا همان سر پانکراس باشد، عمل جراحی به نام ویپل  (Whipple) بر روی بیمار انجام می‌شود. این عمل جراحی به لحاظ تکنیکی بسیار مشکل است و طی آن قسمت سر پانکراس، قسمت ابتدایی روده کوچک، قسمتی از معده و کیسه صفرا و مجرای صفراوی و برخی از غدد لنفاوی مجاور برداشته می‌شود. جراح، قسمت باقی مانده از معده، روده و پانکراس را مجددا به هم متصل می‌کند تا هضم غذا به راحتی انجام دهد.

جراحی برای برداشتن تومورهای بدنه‌ی پانکراس و انتهای آن

در این جراحی، قسمت چپ پانکراس که شامل بدنه اصلی پانکراس و دم آن می‌شود برداشته می‌شود. به این عمل جراحی پانکراسوتومی دیستال گفته می‌شود. در این عمل ممکن است طحال بیمار نیز برداشته شود.

جراحی برای برداشتن کل پانکراس

در برخی از افراد، لازم است کل پانکراس برداشته شود. به این عمل جراحی، پانکراسوتومی کلی گفته می‌شود افراد می‌توانند بدون داشتن پانکراس نیز زندگی کنند اما تا پایان عمر به تزریق انسولین و جایگزین گردن هورمون‌ها نیاز دارند.

جراحی برای برداشتن تومورهای موثر بر رگ‌های خونی اطراف

بسیاری از افراد مبتلا به سرطان پانکراس پیشرفته که سرطان آنها به رگ‌های خونی مجاور نیز نفوذ کرده است، برای انجام عمل جراحی ویپل یا سایر جراحی‌ها مناسب نیستند. برای جراحی این بیماران، تنها جراحان بسیار مجرب، ماهر  و متخصص می‌توانند اقدام کنند و طی این جراحی، قسمت‌های سرطانی رگ‌ها را برداشته و رگ‌ها را ترمیم کنند.

شیمی درمانی

در روش شیمی درمانی از داروهای مخصوصی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این داروها ممکن است به صورت تزریقی یا قرص خوراکی تجویز شوند. ممکن است بیمار تنها یک نوع داروی شیمی درمانی مصرف کند و یا ترکیبی از چند داروی شیمی درمانی مختلف. همچنین ممکن است شیمی درمانی به طور همزمان با پرتودرمانی انجام شود که به این روش کمورادیوتراپی گفته می‌شود. از این روش معمولا برای بیمارانی استفاده می‌شود که سرطان آن‌ها به ارگان‌های اطراف پانکراس نیز سرایت کرده است. در برخی از مراکز ممکن است قبل از جراحی این روش درمانی انجام شود تا تومور قبل از جراحی تا جای ممکن کوچک شود و یا این کار بعد از جراحی انجام شود تا خطر بازگشت دوباره‌ی آن کمتر شود. در افرادی که به مراحل پیشرفته‌ی سرطان رسیده اند، شیمی درمانی برای کنترل رشد تومور و طولانی کردن عمر بیمار انجام می‌شود.

پرتو درمانی

در روش پرتودرمانی از اشعه‌های بسیار قوی مانند اشعه ایکس و پروتون برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. ممکن است بیماران قبل یا بعد از جراحی برداشتن تومور، پرتودرمانی را انجام دهند. پرتودرمانی معمولا به صورت ترکیبی و همزمان با شیمی درمانی انجام می‌شود. در برخی از موارد که نمی‌توان عمل جراحی را انجام داد، شیمی درمانی و پرتودرمانی به طور همزمان انجام می‌شود. برای انجام پرتودرمانی، بیمار در درون دستگاهی قرار می‌گیرد که به صورت خودکار در اطراف بدن بیمار حرکت می‌کند و پرتو‌ها را دقیقا به محل وجود سلول‌های سرطانی می‌فرستد. در برخی از از مراکز تخصصی ممکن است پرتودرمانی در هنگام جراحی انجام شود. در پرتودرمانی معمولا از اشعه ایکس استفاده می‌شود. در برخی از مراکز تخصصی برای درمان سرطان‌های پیشرفته از پرتوی پروتون برای پرتودرمانی استفاده می‌شود.