کولیت اولسراتیو، اولسروز یا زخم روده: علائم و درمان

زخم روده یا کولیت اولسراتیو بیماری‌ای است که باعث التهاب و زخم در پوشش داخلی روده بزرگ می‌شود. زخم روده معمولا بخش تحتانی و S شکل روده بزرگ (کولون سیگموئید) و مقعد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما ممکن است تمام روده را نیز تحت تاثیر قرار دهد. به طور کلی، هر چه قسمت بیشتری از روده تحت تاثیر قرار گرفته باشد، علائم بیماری شدیدتر خواهند بود. زخم روده در هر فرد و هر سنی ممکن است ایجاد شود. اما معمولا افراد زیر ۳۰ سال به زخم روده مبتلا می‌شوند.

علل

علل ایجاد بیماری کولیت اولسراتیو شناخته شده نیست. امروزه هیچ دلیل قانع کننده‌ای وجود ندارد که ثابت کند زخم روده در اثر عفونت ایجاد می‌شود یا مسری است. احتمالا فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی در روده‌ها در ایجاد کولیت اولسراتیو نقش دارد. وظیفه سیستم ایمنی محافظت از بدن در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و دیگر مهاجمان خارجی خطرناک است. به طور معمول، سیستم ایمنی فقط زمانی فعال می‌شود که بدن در معرض مهاجمان خطرناک قرار گیرد. اما در بیماران مبتلا به زخم روده، بدون وجود هیچ مهاجمی، سیستم ایمنی به طور غیر طبیعی و مزمن فعال می‌شود. تداوم فعالیت غیرطبیعی سیستم ایمنی باعث ایجاد التهاب و زخم در روده بزرگ می‌شود. آمادگی سیستم ایمنی برای فعالیت غیرطبیعی یک مشکل ارثی است. بنابراین، اقوام درجه یک بیماران مبتلا به IBD (برادرها، خواهرها، فرزندان و والدین) بیشتر در معرض ابتلا به زخم روده قرار دارند.

علائم  زخم روده

علائم اصلی زخم روده عبارتند از:

• دل پیچه و درد شکم
• اسهال
• خونریزی از مقعد

همچنین در برخی افراد علائمی همچون تب، عدم احساس گرسنگی و کاهش وزن نیز دیده می‌شود. در موارد شدید، بیمار ۱۰ تا ۲۰ مرتبه در روز دفع اسهال خواهد داشت. کولیت اولسراتیو باعث ایجاد علائم دیگری همچون درد مفاصل، مشکلات چشمی یا بیماری کبدی می‌شود. در اکثر افراد، علائم زخم روده می‌آیند و می‌روند. حتی برخی از افراد ماه‌ها یا سال‌ها هیچ علائمی ندارند. سپس ناگهان بیماری عود می‌کند.

انواع زخم روده

کولیت اولسراتیو با توجه به محل و مقدار التهاب به انواع مختلفی تقسیم می‌شود:

• زخم روده به التهابی گفته می‌شود که فقط در قسمت مقعد ایجاد می‌شوند. در بسیاری از بیماران مبتلا به زخم روده، تنها علامت بیماری وجود خونریزی خفیف مقعدی متناوب است. بیماران دیگری که به التهاب شدید مقعد مبتلا هستند، ممکن است علاوه بر خونریزی، درد مقعد، وضعیت اورژانسی (احساس ناگهانی نیاز به تخلیه روده و هجوم به سمت سرویس بهداشتی بخاطر ترس از کثیف کردن خود)، و تنسموس (نیاز فوری غیر موثر و دردناک به انجام حرکات روده‌ای که در اثر التهاب ایجاد می‌شود) را نیز داشته باشند.
• پروکتو سیگو تیت نوعی از بیماری است که علائمی همچون التهاب مقعد و کولون سگموئید (قسمت کوتاه انتهای روده که به مقعد می‌رسد) را نیز دارد. علائم پروکتو سیگو تیت نیز همچون علائم پروکتیت شامل خونریزی مقعدی، نیاز فوری به تخلیه روده و تنسموس می‌باشد. همچنین برخی از بیماران مبتلا به پروکتوسیگومیتیت، به اسهال خونی و درد شکم نیز دچارمی‌شوند.
• کولیت سمت چپ، التهابی است که از مقعد شروع شده و به سمت بالا و کولون چپ می‌رود (کولون سگموئید و کولون نزولی). علائم کولیت سمت چپ شامل اسهال خونی، درد غیرطبیعی شکم، کاهش وزن و درد شکمی سمت چپ است.
• پان کولیت به التهابی گفته می‌شود که تمام روده (روده راست، روده چپ، بخش میانی روده ی بزرگ که افقی است و مقعد) را در بر گرفته باشد.علائم پان کولیت شامل اسهال خونی، درد و گرفتگی شکم، کاهش وزن، خستگی، تب، و تعریق شبانه است. برخی از بیماران مبتلا به پان کولیت دارای التهاب و علائم خفیف هستند و به دارو جواب می‌دهند. اما معمولا بیماری در بیماران مبتلا به پان کولیت شدیدتر است و این بیماران سخت‌تر از بیماران مبتلا به زخم روده خفیف درمان میشوند.
• کولیت فولمینانت یک نوع کمیاب اما شدید از بیماری پان کولیت است. بیماران مبتلا به کولیت فولمینانت دچار کم آبی، درد شدید شکم، اسهال خونی مداوم یا طولانی و حتی شوک هستند. این بیماران در معرض خطر ابتلا به مگاکولون توکسیک (بزرگ شدن روده در اثر التهاب شدید) و پارگی روده قرار دارند. بیماران مبتلا به کولیت فولمینانت و مگاکولون توکسیک به وسیله داروهای داخل وریدی در بیمارستان درمان می‌شوند. اگر بیمار سریع به درمان پاسخ مثبت دهد به جراحی نیاز ندارد اما در غیر این صورت، باید توسط جراحی قسمتی از روده که مشکل دارد برداشته شود تا از پارگی روده جلوگیری شود. با اینکه شدت التهاب روده در کولیت اولسروز در طول زمان کم و زیاد می‌شود، اما معمولا محل و وسعت بیماری ثابت می‌ماند. بنابراین، زمانی که بیمار مبتلا به اولسروز دچار عود بیماری می‌شود، معمولا فقط مقعد ملتهب می‌شود. با این حال، تعداد اندکی از بیماران مبتلا به پروکتیت اولسراتیو یا پروکتوسیگومیتیت ممکن است بعدا به کولیت شدیدتر دچار شوند. بنابراین، بیمارانی که در ابتدا فقط به پروکتیت اولسراتیو مبتلا هستند، احتمال دارد بعدا به کولیت سمت چپ یا پان کولیت دچار شوند.

تشخیص

برای تشخیص بیماری، پزشک بیمار را معاینه کرده و سوالاتی در مورد علائم موجود از بیمار می‌پرسد و آزمایش‌هایی نیز برای او تجویز می‌کند. آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند که بیماری‌های دیگری مانند بیماری کرون (ورم و التهاب روده)، سندرم روده تحریک پذیر و دیورتیکولیت که علائمی شبیه به علائم زخم روده دارند را تشخیص دهد.
آزمایش‌هایی که برای بیمار تجویز می‌شوند عبارتند از:

• کولونوسکوپی: در کولونوسکوپی پزشک از یک لوله باریک و قابل انعطاف برای مشاهده درون روده استفاده می‌کند. برای انجام کولونوسکوپی، بیمار روی تخت دراز می‌کشد و پزشک یک کولونوسکوپ را وارد مقعد بیمار کرده و به آرامی آن را در راست روده و به سمت کولون هدایت می‌کند. برای کمک به دید بهتر، این لوله، روده بزرگ را از هوا پر می‌کند تا متخصص گوارش بهتر بتواند درون روده بزرگ را مشاهده کند. دوربینی که سر لوله تعبیه شده، یک تصویر ویدئویی از پوشش داخلی روده را روی مانیتور نمایش می‌دهد و متخصص بیماریهای گوارش می‌تواند با دقت بافت‌های داخلی روده بزرگ و مقعد را بررسی کند. ممکن است پزشک چندین مرتبه بیمار را تکان داده و محل اسکوپ را برای مشاهده بهتر، تنظیم کند. زمانی که اسکوپ به دهانه ورودی روده کوچک رسید، متخصص گوارش به آرامی اسکوپ را جابجا کرده و مجددا پوشش داخلی روده بزرگ و مقعد را بررسی می‌کند و در صورت نیاز هم‌ زمان نمونه‌ای از پوشش داخلی روده بزرگ برمی‌دارد.
• آزمایش خون، برای بررسی وجود عفونت یا التهاب انجام می‌شود.
• آزمایش مدفوع برای بررسی وجود خون، عفونت و گلبول‌های سفید انجام می‌شود.

درمان زخم روده

پزشک از دو روش زیر برای درمان زخم روده استفاده می‌کند:

• دارو
• جراحی

دارو

با اینکه هیچ دارویی نمی‌تواند کولیت اولسراتیو را درمان کند، اما بسیاری از داروها می‌توانند علائم بیماری را کاهش دهند. اهداف دارودرمانی عبارتند از:

• بهبود بیماری و نگه داشتن بیمار در حالت بهبود یافته
• بالا بردن کیفیت زندگی فرد

بسیاری از افراد مبتلا به کولیت اولسراتیو برای تمام عمر به دارو درمانی نیاز دارند، مگر اینکه روده بزرگ و راست روده آنها توسط جراحی برداشته شود. داروهای مصرفی عبارتند از:

• آمینو سالیسیلیک اسیدها داروهایی هستند که دارای آمینو سالیسیلیک اسید 5 می‌باشند. آمینو سالیسیلیک اسید 5 به کنترل التهاب کمک می‌کند. معمولا پزشکان از آمینو سالیسیلیک‌ها برای درمان افرادی که علائم خفیف یا متوسط دارند و یا برای نگه داشتن بیمار در حالت بهبودی استفاده می‌کنند.
• کورتیکو استروئیدها که به نام استروئیدها نیز شناخته می‌شوند به کاهش فعالیت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک می‌کنند. پزشک داروهای کورتیکو استروئید را برای افرادی که علائم شدید دارند، و افرادی که آمینوسالیسیلات‌ها برای آنها مفید نبوده، تجویز می‌کنند. معمولا کورتیکو استروئیدها برای مدت طولانی تجویز‌نمی‌شوند.
• داروهای تعدیل کننده سیستم ایمنی داروهایی هستند که فعالیت سیستم ایمنی را کاهش داده و منجر به کاهش التهاب روده می‌شوند. این داروها باید بین چند هفته یا حتی تا سه ماه مصرف شوند تا اثر آنها مشخص شود.
• داروهای بیولوژیک داروهایی هستند که پروتئینی به نام عامل نکروز توموری که توسط سیستم ایمنی تولید می‌شود را هدف قرار می‌دهند. داروهای بیولوژیک با خنثی کردن عامل نکروز توموری، باعث کاهش التهاب در روده بزرگ می‌شوند. درمان‌های ضد عامل نکروز توموری، مخصوصا در افرادی که به دیگر روش‌های درمانی جواب نداده‌اند، سریع عمل کرده و باعث بهبودی بیمار می‌شوند.

جراحی

برخی از افراد برای درمان زخم روده نیاز به جراحی دارند. اگر التهاب و زخم‌های بیمار با دارو یا دیگر روش‌های درمانی کنترل نشوند، پزشک انجام جراحی را برای بیمار تجویز می‌کند. همچنین اگر بیمار دچار عوارض ناگهانی زخم روده مانند خونریزی شدید یا پارگی روده شود نیز باید جراحی انجام شود. در برخی از بیماران اگر علائم بیماری مانع انجام کار و فعالیت‌های روزمره شود، بیمار درخواست جراحی می‌کند. برداشت تمام روده، از جمله مقعد، باعث بهبود زخم روده می‌شود. جراح عمل جراحی را در بیمارستان انجام می‌دهد. برای برداشت روده بیمار و درمان کولیت اولسروز دو نوع جراحی وجود دارد:

پروکتو کولکتومی و ایلئوستومی

در این جراحی که به نام ایلئوستومی دائم یا ایلئوستومی بروک نیز شناخته می‌شود، جراح روده بزرگ و مقعد را برداشته و خروجی مقعد را می‌بندد. سپس شکافی در شکم بیمار ایجاد می‌کند که استوما نامیده می‌شود. پس از جراحی، مواد زائد بدن از روده کوچک به استوما رفته و به کیسه استومی که کیسه‌ای پلاستیکی است، می‌ریزند. با اینکه بیمار کیسه استومی دارد اما می‌تواند کار کند، دوستان نزدیک داشته باشد و ورزش کند.

پروکتوکولکتومی و مخزن ایلئال (روده ای مقعدی)

رایج‌ترین روش جراحی برای بهبود کولیت اولسراتیو، عمل جراحی کیسه لگنی یا آناستاموز آنال کیسه ایلئام است. در این عمل، جراح روده بزرگ و راست روده را برداشته و یک مقعد جدید به نام کیسه جی در خارج از روده کوچک بیمار قرار می‌دهد. در این نوع جراحی، بیمار حرکات روده‌ای داشته و نیاز به استفاده از سرویس بهداشتی دارد. در این روش، بیمار نیاز به کیسه استومی ندارد. این روش به دو جراحی با فاصله دو ماه نیاز دارد.
درمان کامل پس از هر دو جراحی بین 4 تا 6 هفته طول می‌کشد.