زردی یا یرقان در نوزادان بیماری است که در آن پوست کودک و قسمت سفیدی چشم آنها زرد رنگ میشود. زردی یک بیماری شایع درمیان شیرخواران است که بیش از 50 درصد نوزادان را مبتلا میکند. زردی در نوزادان نارس بسیار رایج است – و در پسرها بیشتر از دختران است. در بزرگسالان، زردی اصطلاحی است که برای توصیف به زردی گراییدن رنگ پوست و سفیدی چشم به کار میرود. مایعات بدن نیز ممکن است زرد رنگ شوند. رنگ پوست و سفیدی چشم بسته به میزان بیلیروبین متفاوت است. سطوح متوسط آن منجر به رنگ زرد میشود، در حالی که سطح بالای ان موجب رنگ قهوهای میشود. زردی می تواند در هر سنی اتفاق بیفتد و معمولا نتیجه یک بیماری زمینهای است. زردی به طور معمول نشانه وجود مشکلی در کبد یا مجارای صفراوی است.
انواع زردی
زردی در نوزادان
- زردی پاتالوژیک: زردی پاتالوژیک جدیترین نوع یرقان است. این بیماری در عرض 24-48 ساعت پس از تولد اتفاق میافتد و طی آن میزان بیلیروبین نوزاد معمولا به سرعت افزایش مییابد. مراقبتهای فوری پزشکی ضروری است و ممکن است نیاز به تعویض خون باشد. شیردهی در طول درمان میتواند ادامه یابد.
- زردی فیزیولوژیک (زردی نوزادان): زردی فیزیولوژیک معمولا در روز 2-5 بعد از تولد ظاهر میشود و حدود 10 تا 12 روز طول میکشد. بهترین درمان برای زردی فیزیولوژیک شیر دادن مکرر و موثر با شیر مادر است – حداقل 8 تا 12 بار یا بیشتر در هر 24 ساعت. خوراندن آب، گلوکز و یا مکملها به کودک مفید نیست ، زیرا اینها اثر ملین آغوز را ندارند و خطر این که نوزاد دیگر شیر مادر را نخورد را نیز افزایش میدهند.
- زردی شیردهی: اگرچه زردی شیردهی بسیار نادر است، اما از آنجا که اغلب علت ان ناشناخته است تا حدودی نگران کننده است. ممکن است تفاوتی در بازجذب بیلیروبین نوزاد یا شیر مادر وجود داشته باشد. زردی شیر مادر ممکن است 2-5 روز پس از تولد ظاهر شود. سطوح بیلیروبین حدود 10 تا 14 روز در اوج خواهد بود ، اما ممکن است تا چند هفته و حتی تا 3 ماه هم بالا باقی بماند.
- زردی ناشی از کمبود شیر مادر. که پیشتر به آن ” زردی کمبود شیردهی” و یا حتی “زردی گرسنگی” نیز گفته میشد. این امر به دلیل شیردهی ناکافی یا نامناسب است. بر اساس تحقیقات، این نوع زردی نتیجه کمبود زیاد شیر مادر برای نوزاد (ناشی از مشکلات شیردهی و یا تاخیر در تولید شیر) و در نتیجه کالری دریافتی کم، همراه با محدودیت متابولیسم و انتقال بیلیروبین است. همه اینها میتواند سطح بیلیروبین را در خون کودک افزایش دهد.
زردی در بزرگسالان
- زردی هپاتوسلولار به علت بیماریها یا یا آسیب دیدگیهای کبد ایجاد میشود.
- زردی همولیتیک به علت همولیز ( تخریب گلوبولهای قرمز) یا از بین رفتن سریع گلبولهای قرمز اتفاق میافتد و منجر به افزایش تولید بیلیروبین میشود.
- زردی انسدادی ناشی از انسداد مجاری صفراوی است. این انسداد مانع از خروج بیلیروبین از کبد میشود.
علل زردی در نوزادان
زردی نوزادان ناشی از بالا رفتن سطح بیلیروبین در بدن است. بیلیروبین ماده زائدی است که هنگام تجزیه و از بین رفتن گلبولهای قرمز تولید میشود. بیلیروبین به طور معمول در کبد تجزیه و از طریق مدفوع از بدن دفع میشود. قبل از اینکه نوزاد متولد شود، شکل متفاوتی از هموگلوبین در بدن او وجود دارد. بعد از تولد، بدن نوزاد به سرعت هموگلوبین قدیمی را تجزیه میکند. این باعث میشود که سطح بیلیروبین در بدن نوزاد از حد طبیعی بالاتر رود، این بیلیروبین اضافه باید از طریق کبد از خون جدا شده و برای دفع به روده منتقل شود. با این حال، از آنجا که رشد کبد نوزادان هنوز کامل نشده، نمیتواند بیلیروبین را با همان سرعتی که تولید میشود از خون جدا کند و این منجر به هیپر بیلیروبینمی میشود. این مساله در نوزادانی که با شیر مادر تغذیه میشوند به دو شکل متفاوت اتفاق میافتد:
- زردی شیردهی: زردی شیردهی ، در صورتی که کودک به خوبی تغذیه نشود و یا شیر مادر هنوز به اندازه کافی زیاد نشده باشد، در هفته اول زندگی رخ میدهد.
- زردی شير مادر: این نوع زردی به علت چگونگي مداخله مواد شير مادر در فرآيند تجزيه بيليروبين رخ میدهد. این اتفاق بعد از هفته اول زندگی رخ داده، و در 2-3 هفتگی به اوج خود میرسد.
علل زردی در بزرگسالان
وجود یک مشکل در کبد ممکن است باعث ایجاد زردی یا یرقان شود. یرقان عبارت از زرد شدن پوست و سفیدی چشم است که در مواقعی که بدن به درستی بیلیروبین را پردازش نکند، اتفاق میافتد. این مساله ممکن است به علت وجود مشکلی در کبد باشد. کبد مواد زائد را از خون خارج میکند. وقتی بیلیروبین به کبد میرسد، سایر مواد شیمیایی به آن میچسبند و مادهای به نام بیلیروبین کنژوگه ایجاد میشود.
کبد صفرا، که یک شیره گوارشی است، تولید میکند. بیلی روبین کنژوگه وارد صفرا شده، سپس از بدن خارج میشود. این نوع بیلیروبین است که رنگ قهوهای صورت را ایجاد میکند. اگر سطح بیلیروبین در بدن بیش از حد بالا برود ، ممکن است به بافتهای اطراف نشت کند. این پدیده به عنوان هیپر بیلیروبینمی شناخته شده است و باعث زردی رنگ پوست و سفیدی چشم میشود.
علائم زردی در نوزادان
شایعترین علامت زردی نوزادان زردی پوست و سفیدی چشمشان است. این زردی معمولا از سر شروع شده و به سینه، شکم، بازوها و پاها گسترش مییابد.
علائم زردی نوزادان ممکن است شامل موارد زیر نیز باشد:
- خواب آلودگی
- مدفوع کمرنگ – مدفوع نوزادانی که از شیر مادر استفاده میکنند باید سبز- زرد باشد، در حالی که در نوزادانی که با شیر خشک تغذیه میشوند رنگ مدفوع باید سبز- خردلی باشد.
- مکیدن یا شیر خوردن ضعیف
- ادرار تیره – ادرار نوزاد باید بی رنگ باشد
علائم زردی شدید نوزادان عبارتند از:
- زردی شکم یا دست و پاها
- خواب آلودگی
- وزن نگرفتن نوزاد
- تغذیه ضعیف
- تحریک پذیری
علائم زردی در بزرگسالان
علائم شایع عبارتند از:
- زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشمها ، که معمولا از سر شروع میشود و به بدن گسترش مییابد.
- مدفوع کم رنگ
- ادرار تیره
- خارش
علائم یرقان ناشی از پایین بودن سطح بیلیروبین عبارتند از:
عوامل خطر زردی نوزادان
- زایمان زودرس: در نوزادان نارس رشد کبد خیلی ناقص بوده و حرکات روده کمتر است، این بدان معنی است که تصفیه و دفع بیلیروبین کندتر انجام میشود.
- تغذیه با شیر مادر: احتمال ابتلا به زردی نوزادانی که مواد مغذی یا کالری کافی از شیر مادر دریافت نکنند و یا دچار کم آبی شوند، افزایش مییابد.
- ناسازگاری ارهاش (RH) یا گروههای خونی ABO : هنگامی که نوع خون مادر و کودک متفاوت باشد، آنتیبادیهای بدن مادر از جفت عبور کرده و به گلبولهای قرمز جنین حمله میکنند و موجب تسریع در تجزیه گلبولهای قرمز میشوند.
- کبودی و کوفتگی نوزاد در طول تولد: این باعث میشود گلبولهای قرمز خون سریعتر تجزیه شوند و سطح بیلیروبین بالا برود.
عوامل خطر زردی بزرگسالان
زردی اغلب به دلیل اختلالات زمینهای اتفاق میافتد که یا موجب تولید بیش از حد بیلیروبین شوند و یا باعث شوند کبد قادر به جداسازی و دفع مناسب آن نباشد. هر دو اینها باعث میشود بیلیروبین در بافتها تجمع پیدا کند.
اختلالات و بیماریهای زمینهای که ممکن است باعث ایجاد یرقان شوند عبارتند از:
- التهاب حاد کبد: این مشکل میتواند باعث تضعیف توانایی کبد برای تجزیه و تصفیه بیلیروبین شده ، و در نتیجه باعث تجمع بیلیروبین شود.
- التهاب مجاری صفراوی: این مشکل میتواند از ترشح صفرا و دفع بیلیروبین جلوگیری کرده و موجب زردی شود.
- انسداد مجاری صفراوی: این مشکل مانع از ان میشود که کبد بیلیروبین را دفع کند.
- کم خونی همولیتیک: وقتی مقدار زیادی گلبول قرمز تجزیه و تخریب شوند، تولید بیلیروبین افزایش مییابد.
- سندرم ژیلبرت: این یک بیماری ارثی است که توانایی آنزیمها برای دفع صفرا را مختل میکند.
- کلستازیس: این بیماری در جریان صفرا از کبد اختلال ایجاد کرده و ان را قطع کرده و یا کاهش میدهد و در نتیجه صفرایی که حاوی بیلیروبین کونژوگه است به جای دفع شدن در کبد باقی میماند.
مشکلات نادری که ممکن است باعث ایجاد زردی شوند عبارتند از:
- سندرم کریگل نجار: این یک بیماری ژنتیکی نادر است که باعث کاهش آنزیمی خاص که مسوول پردازش بیلیروبین است میشود.
- سندرم داوبین-جانسون: این یک شکل ارثی از زردی مزمن است که مانع از آن میشود که بیلیروبین کونژوگه شده و از سلولهای کبد خارج شود.
- شبه یرقان یا یرقان کاذب: این بیماری نوعی زردی بی ضرر است. در این بیماری زرد شدن پوست ناشی از زیادی بتا کاروتن است، نه بیلی روبین. شبه زردی معمولا در اثر خوردن مقدار زیادی هویج، کدو تنبل، یا خربزه ایجاد میشود.
تشخیص زردی نوزادان تازه متولد شده
پزشکان توصیه میکنند که آزمایش زردی برای نوزادان یک بار قبل از ترخیص از بیمارستان و مجددا 3-5 روز پس از تولد، زمانی که میزان بیلیروبین بالاتر رفته، انجام بگیرد. به احتمال زیاد پزشکان زردی را صرفا از روی ظاهر نوزادان تشخیص میدهند. با این حال، شدت زردی با اندازهگیری سطح بیلیروبین در خون تعیین میشود. سطح بیلیروبین را میتوان با استفاده از آزمایش خون بیلیروبین (SBR) یا دستگاه اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﯿﻠﯽروﺑﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﻮﺳﺖ(TCB) که بر اساس سنجش میزان یک نور خاص که از ساطع میشود عمل میکند، اندازه گیری کرد. اگر زردی نوزاد بیش از 2 هفته ادامه یابد، پزشکان ممکن است آزمایشهای خون و ادراری را برای بررسی اختلالات زمینهای انجام دهند. با این حال، این مساله در نوزادانی که به خوبی از شیر مادر تغذیه میشوند و وزنگیری مناسبی دارند، میتواند طبیعی باشد.
تشخیص زردی در بزرگسالان
برای تشخیص زردی در بزرگسالان و تایید سطح بیلیروبین پزشکان احتمالا سابقه پزشکی بیمار را بررسی کرده و بیمار را معاینه میکنند. پزشکان در معاینه ناحیه شکم، و احتمال وجود تومورهای قابل لمس و سفتی کبد را شکل خاص مورد توجه قرار میدهند. سفتی کبد نشاندهنده سیروز، یا وجود بافتهای اسکار در کبد است. کبد بسیار سخت نشاندهنده سرطان کبد است.
چند آزمایش هستند که میتوانند برای تایید زردی به کار روند. اولین آزمایش، آزمایش عملکرد کبدی است که مشخص میکند آیا کبد به درستی عمل می کند یا خیر. اگر پزشک نتواند علتی برای مشکل پیدا کند، ممکن است از آزمایشهای خون برای بررسی میزان بیلیروبین و ترکیبات خون استفاده کند. این آزمایشها شامل:
آزمایش بیلیروبین
بالا بودن سطح بیلیروبین غیر کنژوگه، در مقایسه با بیلیروبین کنژوگه، نشانگر زردی همولیتیک است.
آزمایش شمارش کامل خون یا هموگرام (FBC) یا (CBC)
این آزمایش سطوح گلبولهای قرمز، گلبولهای سفید و پلاکتهای خون را اندازهگیری میکند.
آزمایش هپاتیت[ A، B و C ]
این آزمایش برای تشخیص طیف وسیعی از عفونتهای کبدی به کار میرود. پزشک در صورتی که مشکوک به انسداد باشد، ساختار کبد را بررسی خواهد کرد. در این موارد، پزشکان از آزمونهای تصویربرداری، از جمله امآرآی، سیتی اسکن، و سونوگرافی استفاده خواهند کرد.
همچنین ممکن است یک کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقبگرد یا ایآرسیپی (ERCP) انجام دهند. این روش ترکیبی از آندوسکوپی و تصویربرداری با اشعه ایکس است.
بیوپسی کبدی میتواند برای بررسی التهاب، سیروز، سرطان و کبد چرب به کار رود. در این ازمایش سوزنی را برای برداشت یک نمونه بافت وارد کبد میکنند. سپس بافت نمونه زیر میکروسکوپ بررسی میشود.
درمان زردی نوزادان
نور درمانی یا فتوتراپی که تصویر آن در بالا ارائه شده است، درمانی است که برای مواردی که زردی نوزاد خود به خود برطرف نمیشود استفاده میشود. معمولا، درمان زردی خفیف در نوزادان ضروری نیست، زیرا طی 2 هفته، خود به خود برطرف میشود.
اگر زردی نوزاد شدید باشد، ممکن است لازم باشد برای درمان در بیمارستان بستری شود تا میزان بیلیروبین موجود در خون کاهش یابد. در بعضی موارد که شدت زردی کمتر است ، ممکن است درمان در خانه انجام شود.
برخی از گزینههای درمان برای زردی شدید عبارتند از:
فتوتراپی (نور درمانی)
در روش درمانی با اشعههای نور کودک در یک لایه پلاستیک محافظ پیچیده میشود که از عبور نور ماوراء بنفش جلوگیری میکند. سپس نوزاد تحت نور ویژهای قرار داده میشود. این نور ساختار مولکولهای بیلیروبین را طوری تغییر میدهد که بتواند از بدن دفع شود.
تعویض خون
برای این کار خون نوزاد بارها و بارها خارج شده و سپس به او خون تزریق میکنند، و در واقع خون نوزاد را عوض میکنند. این روش تنها در صورتی مد نظر قرار میگیرد که نوردرمانی موثر نباشد، زیرا برای این کار لازم است نوزاد در بخش مراقبتهای ویژه نوزادان (ICU) تحت مراقبت قرار بگیرد.
ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG)
در موارد ناسازگاری ارهاش RH یا گروههای خونی ABO، ممکن است نوزاد به ایمونوگلوبولین وریدی یا IVIG احتیاج داشته باشد؛ ایمونوگلوبولین پروتئینی در خون است که سطح آنتی بادیهای مادر را که به گلبول های قرمز نوزاد حمله میکنند کاهش میدهد.
اگر زردی ناشی از علت دیگری باشد، ممکن است جراحی یا درمان دارویی لازم باشد.
درمان زردی بزرگسالان
استفاده از داروها یا مکملها بسته به علت زردی میتواند به درمان زردی کمک کند. در درمان زردی بیشتر علت بیماری مد نظر قرار میگیرد تا علائم ان.
روشهایی که برای درمان یرقان در بزرگسالان استفاده میشوند عبارتند از:
- زردی ناشی از کم خونی را میتوان با افزایش میزان آهن در خون از طریق مصرف مکملهای آهن یا خوردن غذاهای غنی از آهن، درمان کرد. مکملهای آهن به راحتی در دسترس هستند.
- درمان زردی ناشی از هپاتیت نیاز به استفاده از داروهای ضد ویروسی و استروئیدی دارد.
- پزشکان میتوانند به کمک جراحی و برطرف کردن انسداد، زردی ناشی از انسداد را درمان کنند.
- اگر زردی ناشی از مصرف دارو باشد، درمان شامل تغییر دارو، به داروهای دیگر است.
آنسفالوپاتی بیلیروبین حاد:
آنسفالوپاتی بیماری ناشی از تجمع بیلیروبین در مغز است (بیلیروبین برای سلولهای مغزی سم است). نشانههای آنسفالوپاتی بیلیروبین حاد در یک کودک مبتلا به زردی شامل تب، بی حالی، گریه با صدای زیر، تغذیه ضعیف، و گرد کردن بدن یا گردن است. درمان سریع میتواند مانع آسیب بیشتر شود.
کرنایکتروس (زردی مغزی):
سندرمی است که ممکن است کشنده باشد و در صورتی اتفاق میافتد که آنسفالوپاتی حاد بیلیروبین باعث آسیب دائمی مغزی شده باشد.
پیشگیری از زردی در نوزادان
بهترین راه برای کاهش احتمال ابتلای نوزادان به زردی این است که مطمئن شوید نوزاد به خوبی تغذیه میشود. در هفته اول زندگی، نوزادانی که شیر مادر میخورند باید 8 تا 12 بار در روز تغذیه شوند، در حالی که نوزادانی که شیر خشک میخورند باید هر 2 تا 3 ساعت یک بار 1-2 اونس شیر خشک مصرف کنند.
پیشگیری از زردی در بزرگسالان
زردی با عملکرد کبد مرتبط است. مردم باید سلامتی این اندام حیاتی خود را با پیروی از یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و اجتناب از مصرف الکل حفظ کنند.
رژیم غذایی مناسب برای زردی
رژیم غذایی نقش مهمی در درمان و پیشگیری از زردی دارد. هر غذا و نوشیدنی مستلزم میزان مشخصی کار کبد هستند. اما مواد غذایی و مواد شیمیایی مختلف، به اشکال مختلفی هضم و متابولیزه میشوند، به طوری که برخی از خوراکیها نسبت به بعضی دیگر ، با کبد سازگارترند.
غذاها و نوشیدنیهایی که خوب است در طول دوره بهبودی از زردی مصرف شوند عبارتند از:
آب
سیراب نگه داشتن بدن یکی از بهترین راهها برای کمک به کبد برای بهبود یافتن از زردی است.
آنتی اکسیدانهای قوی و فیبر فراوانی هستند که میتوانند باعث کاهش آسیب کبدی در طول متابولیسم شده و فرایند هضم را تسهیل کنند.
قهوه و نوشیدنیهای گیاهی
ثابت شده که استفاده متعادل از قهوه به کاهش خطر ابتلا به بیماریهای کبدی، از جمله سرطان و فیبروز (زخم) کمک کرده و پیشرفت آنها را کند میکند.
غلات کامل
غذاهای حاوی غلات کامل دارای مقادیر زیادی مواد مغذی دوستدار کبد، از جمله چربیهای سالم، فیبر، آنتی اکسیدان و مواد معدنی هستند.
آجیل و حبوبات
بیشتر آجیلها و حبوبات سرشار از انواع آنتیاکسیدان ، از جمله ویتامین E و اسیدهای فنولیک هستند.
پروتئینهای خالص و کم چربی
پروتئینهای کم چرب ، از جمله پنیر توفو، حبوبات و ماهی، فشار کمتری نسبت به گوشت قرمز بر کبد وارد میکند. انواع ماهیهای روغنی مانند ماهی سالمون و ماهی خالمخالی حاوی امگا 3 و روی هستند که به متابولیسم اسیدهای چرب، الکل، کربوهیدراتها و پروتئینها کمک میکنند.
غذاهایی که لازم است از آنها پرهیز شود
- الکل
- کربوهیدراتهای تصفیه شده
- سودا، نان و شیرینیها و غذاهایی که در فر یا تنور پخته شده، نان سفید و ماکارونی که حاوی مقادیر زیادی شکر تصفیه شده هستند
- غذاهای بسته بندی شده، کنسرو شده و دودی
- چربیهای اشباع شده و ترانس
- ماهی و صدف خام یا نیمه خام
- گوشت گاو و گوشت خوک
