اندوسکوپی فوقانی فرآیندی برای معاینه بصری قسمت فوقانی دستگاه گوارش است. این اندوسکوپی توسط دوربین کوچکی که به انتهای لوله‌ای بلند و انعطاف پذیر متصل است، انجام می‌شود. متخصص بیماری‌های دستگاه گوارش از اندوسکوپی برای تشخیص و گاهی درمان بیماری‌های مری، معده و ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) استفاده می‌کند.
با اینکه انجام برخی کارها، مانند نمونه برداری، ناراحت کننده و آزار دهنده است، اما استفاده از اندوسکوپ، آزار دهنده نیست. به همین دلیل معمولا اندوسکوپ اولین ابزاری است که پزشک برای تشخیص بیماری استفاده می‌کند.
کاربردهای اندوسکوپی معده و دستگاه گوارش
اندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش برای تشخیص و گاهی درمان بیماری‌های قسمت بالایی دستگاه گوارش مانند مری، معده و ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) استفاده می‌شود.
پزشک برای رسیدن به اهداف زیر اندوسکوپی تجویز می‌کند:
- بررسی علائم: اندوسکوپی به پزشک کمک می‌کند تا به علت ایجاد علائمی همچون حالت تهوع و استفراغ، درد شکم، مشکل بلع و خونریزی‌های گوارشی پی ببرد.
- تشخیص بیماری: پزشک از اندوسکوپی برای نمونه برداری از بافت و آزمایش نمونه‌ی برداشته شده به منظور یافتن بیماری‌های احتمالی مانند کم خونی، خونریزی، التهاب، اسهال یا سرطان دستگاه گوارش استفاده می‌کند.
- درمان: پزشک می‌تواند توسط اندوسکوپ، ابزارهای ویژه‌ای را برای درمان بیماری‌های دستگاه گوارش به داخل دستگاه گوارش بفرستد. مثلا می‌تواند رگی که خونریزی کرده را سوزانده و خونریزی را متوقف کند، مری باریک را گشاد کند، پولیپ را قطع کرده یا اشیاء خارجی را بیرون آورد.
گاهی همراه با اندوسکوپی، روش‌های دیگری مانند سونوگرافی نیز استفاده می‌شود. یک ردیاب به اندوسکوپ متصل می‌شود تا تصاویری از دیواره مری یا معده تهیه کند. همچنین سونوگرافی اندوسکوپیک به پزشک کمک می‌کند که تصاویری از اعضای غیر قابل دسترس، مانند پانکراس یا لوزالمعده، تهیه کند. اندوسکوپ‌های جدید دارای دوربین‌هایی با کیفیت بالا هستند تا تصاویر واضحی تهیه کنند. بسیاری از اندوسکوپ‌ها امکان تصویربرداری باند باریک را نیز دارند. در تصویربرداری باند باریک، از یک نور مخصوص برای تشخیص بهتر شرایط قبل از سرطان، مانند مری بارت، استفاده می‌شود.
آمادگی قبل از اندوسکوپی
پزشک دستورالعمل‌هایی به بیمار می‌دهد تا بیمار برای اندوسکوپی آماده شود. در برخی موارد پزشک از بیمار می‌خواهد موارد زیر را انجام دهد:
- قبل از اندوسکوپی چیزی نخورد. بیمار باید 4 تا 8 ساعت چیزی نخورد و نیاشامد تا معده‌اش برای اندوسکوپی خالی باشد.
- مصرف برخی داروها را قطع کند. بیمار باید مصرف داروهای رقیق کننده را روزهای قبل از اندوسکوپی قطع کند. مصرف رقیق کننده‌های خون و انجام فرآیندهای درمانی یا نمونه برداری در حین اندوسکوپی، خطر خونریزی را افزایش دهند. اگر بیمار، بیماری مزمنی مانند دیابت، بیماری قلبی یا فشار خون بالا داشته باشد، پزشک دستورالعمل‌های خاصی درمورد نحوه مصرف داروها به بیمار می‌دهد.
قبل از اندوسکوپی پزشک را از داروها و مکمل‌های غذایی خود آگاه سازید.
فرآیند درمان
برای شروع اندوسکوپی از بیمار خواسته می‌شود به پشت یا به پهلو روی تخت بخوابد. در حین انجام اندوسکوپی:
به بدن بیمار مانیتور متصل می‌شود. وجود مانیتور باعث می‌شود پزشک بتواند تنفس، فشار خون و ضربان قلب بیمار را مشاهده کند. ممکن است به بیمار داروی مسکن داده شود. داروی مسکن که از طریق ورید به بازوی بیمار تزریق می‌شود باعث آرامش بیمار در حین اندوسکوپی می‌گردد.
ممکن است پزشک یک داروی بیهوشی را داخل دهان بیمار اسپری کند. اسپری بیهوشی باعث بی حسی گلوی بیمار و آمادگی او برای ورود لوله اندوسکوپ (لوله بلند و انعطاف پذیر) می‌شود. از بیمار خواسته می‌شود یک محافظ دهان پلاستیکی بپوشد تا دهان باز نگه داشته شود. سپس اندوسکوپ وارد دهان بیمار می‌شود. پزشک از بیمار می‌خواهد پس از پایین رفتن اسکوپ از گلو، عمل بلع را انجام دهد. ممکن است بیمار کمی فشار در گلویش احساس کند اما دردی نخواهد داشت.
پس از پایین رفتن اندوسکوپ از گلو، بیمار نمی‌تواند صحبت کند اما می‌تواند اصواتی ایجاد کند. وجود اندوسکوپ مشکلی برای تنفس بیمار ایجاد نمی‌کند.
با پایین رفتن اندوسکوپ از مری بیمار:
دوربین کوچک سر اندوسکوپ تصاویری را به مانیتور اتاق آزمایش می‌فرستد. پزشک تصاویر را مشاهده می‌کند تا موارد غیرطبیعی و مشکلات موجود در قسمت فوقانی دستگاه گوارش بیمار را پیدا کند. اگر موردی یافت شود، پزشک آن تصویر را برای بررسی مجدد ذخیره می‌کند. ممکن است کمی فشار هوا به آرامی داخل مری شود تا اندام گوارشی بیمار را گشاد کند. گشادی اندام گوارش باعث حرکت راحت‌تر اندوسکوپ می‌شود و پزشک می‌تواند راحت‌تر چین‌های موجود در اندام گوارشی را بررسی کند. ممکن است بیمار در اثر هوای وارد شده احساس فشار یا پر بودن کند. پزشک یک ابزار جراحی مخصوص را برای نمونه برداری از بافت و قطع پولیپ از طریق اندوسکوپ وارد دستگاه گوارش می‌کند. پزشک با مشاهده فیلم ویدئویی روی مانیتور، ابزار را به پایین هدایت می‌کند.
زمانی که مشاهدات پزشک به اتمام رسید، اندوسکوپ از دهان بیمار بیرون آورده می‌شود. معمولا انجام اندوسکوپی با توجه به شرایط بیمار، بین 15 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.
زمان ارائه جواب اندوسکوپی به بیمار، به شرایط بیمار بستگی دارد. به عنوان مثال، اگر انجام اندوسکوپی برای مشاهده یک زخم بوده باشد، بلافاصله پس از اتمام اندوسکوپی نتیجه آزمایش به بیمار داده خواهد شد. اگر هدف از انجام اندوسکوپی، نمونه برداری بوده باشد، بیمار باید برای دریافت جواب چند روز صبر کند. بیمار باید از پزشک بپرسد که جواب آزمایش چه زمانی آماده خواهد شد.
دوره نقاهت
اکثر افرادی که اندوسکوپی می‌شوند، یک داروی مسکن دریافت می‌کنند تا در حین انجام کار، آرام و راحت باشند. با از بین رفتن اثر داروی مسکن، بیمار وارد مرحله بهبودی می‌شود.
بیمار به اتاق ریکاوری فرستاده می‌شود تا در آنجا بنشیند یا دراز بکشد. ممکن است بیمار حدود یک ساعت در اتاق ریکاوری نگه داشته شود. در این یک ساعت، پزشک در حالی که اثر داروی مسکن در حال اتمام است، بیمار را مشاهده می‌کند. پس از انجام اندوسکوپی، بیمار باید ادامه روز را استراحت کند. پس از دریافت داروی مسکن، ممکن است بیمار احساس هوشیاری کند اما دارو، عکس العمل‌ها و واکنش‌های بیمار را تحت تاثیر قرار داده است.
وقتی بیمار به منزل برود، کمی احساس ناراحتی و همچنین علائمی خواهد داشت که عبارتند از:
- نفخ
- گرفتگی عضلات
- گلودرد
این نشانه‌ها و علائم با گذر زمان برطرف می‌شوند. اگر بیمار نگران بود یا احساس ناراحتی داشت، با پزشک تماس بگیرید.
خطرات
اندوسکوپی فرآیندی کاملا بی خطر است. خطرات احتمالی و نادر عبارتند از:
- خونریزی: اگر در اندوسکوپی یکی از بیماری‌های گوارشی درمان شود یا بافتی برای آزمایش (نمونه برداری) برداشته شود، احتمال خونریزی افزایش می‌یابد. در برخی موارد نادر، در خونریزی‌های ناشی از نمونه برداری یا درمان بیماری‌های گوارشی، بیمار نیاز به تزریق خون خواهد داشت.
- عفونت: در اکثر اندوسکوپی‌ها، نمونه برداری نیز انجام می‌شود و احتمال عفونت بسیار کم است. احتمال عفونت زمانی افزایش می‌یابد که فرآیندهای دیگری نیز انجام گیرند. اکثر عفونت‌ها جزئی بوده و با آنتی بیوتیک درمان می‌شوند. اگر احتمال عفونت در بیمار زیاد باشد، پزشک قبل از اندوسکوپی برای بیمار آنتی بیوتیک تجویز می‌کند.
- پارگی اندام گوارش: اگر مری یا قسمت‌های دیگری از دستگاه گوارش فوقانی پاره شوند، بیمار باید در بیمارستان بستری شود و گاهی برای ترمیم پارگی به عمل جراحی نیاز است. احتمال پارگی بسیار کم است اما اگر علاوه بر اندوسکوپی، فرآیندهای دیگری همچون گشاد کردن مری بیمار نیز انجام شود، احتمال پارگی افزایش می‌یابد.
هزینه
هزینه‌ی اندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش به فرآیندهای انجام شده در حین اندوسکوپی و هزینه‌ی داروی مسکن و داروهای بیهوشی مورد استفاده بستگی دارد.
