کیسه صفرا کیسه کوچکی است که در زیر کبد واقع شده است. کیسه صفرا ترشحات صفراوی را که توسط کبد تولید می‌شوند، در خود ذخیره می‌کند. صفرا یک مایع زرد متمایل به قهوه‌ای است که برای تجزیه و هضم غذاهای چرب در روده کوچک استفاده می‌شود. پس از خوردن وعده‌های غذایی، کیسه صفرا خالی و جمع می‌شود، همانند یک بالونی که هوای درون آن تخلیه شده است. قبل از خوردن غذا، کیسه صفرا معمولاً پر از ترشحات صفراوی است و اندازه آن تقریباً مشابه یک گلابی کوچک است. در اثر پیام‌هایی که از دستگاه گوارش به کیسه صفرا می‌رسد، صفرای ذخیره‌شده را به کمک مجرای صفرا به درون روده کوچک تخلیه می‌کند. وجود کیسه صفرا برای بقای انسان الزاماً ضروری نیست، زیرا بدون این کیسه نیز صفرا می‌تواند خود را به روده کوچک برساند و به‌طورمعمول مشکل خاصی در سلامت یا هضم غذا ایجاد نمی‌شود، اما خطر ابتلا به اسهال و سوء جذب چربی‌ها وجود دارد.
کیسه صفرا به‌عنوان یک منبع ذخیره‌ای برای صفرا عمل می‌کند، همچنین در سم‌زدایی بدن نیز نقش ایفا می‌کند. علاوه بر آن، در فرایندهایی همچون امولسیون لیپیدها (تبدیل کردن چربی‌ها به ذرات ریز)، هضم، تسهیل جذب مواد غذایی و حذف مواد زائد نیز مشارکت دارد. بیماری‌های کیسه صفرا انواع مختلفی دارند. گاهی اوقات ماهیت آن‌ها عفونی می‌باشد که ممکن است در اثر حمله میکروب‌ها، تشکیل سنگ‌های صفراوی یا برخی علل دیگر ایجاد شود. گاهی اوقات این ارگان کوچک ممکن است دچار بدخیمی یا سرطان شود. درد کیسه صفرا معمولاً توسط کولیک صفراوی (درد یا گرفتگی عضلات صفرا)، سنگ صفراوی، کولسیستیت (التهاب کیسه صفرا)، پانکراتیت (التهاب پانکراس)و کُلانژیت (التهاب مجاری صفراوی) ایجاد می‌شود. اگر علائم مربوط به بیماری‌های کیسه صفرا را در خود مشاهده نمودید، برای معاینه به یک متخصص گوارش مراجعه کنید زیرا تشخیص و درمان به‌موقع از اهمیت بالایی برخوردار است.
جهت دریافت نوبت مشاوره و یا رزرو وقت با شماره‌های 02188931392 و 02122908154 تماس بگیرید.
بیماری‌های کیسه صفرا
سنگ‌های صفراوی (کوله لیتیاز)
به دلایل نامعلوم، مواد صفراوی در کیسه صفرا می‌توانند به حالت کریستالی درآمده و تشکیل سنگ دهند. این ضایعات معمولاً شایع و بی‌ضرر هستند، اما گاهی اوقات ممکن است باعث درد، تهوع ، یا التهاب شوند.
کولسیستیت
به عفونت کیسه صفرا گفته می‌شود که اغلب در اثر وجود سنگ‌های صفراوی ایجاد می‌شود. کولسیستیت باعث درد و تب شدید می‌شود. اگر عفونت تداوم داشته باشد و یا مکرر عود کند، ممکن است عمل جراحی لازم باشد.
سرطان کیسه صفرا
اگرچه نادر است، اما ممکن است سرطان، کیسه صفرا را تحت تأثیر قرار دهد. تشخیص آن دشوار است و معمولاً در مراحل پیشرفته علائم آن ظاهر می‌شود. علائم ممکن است شبیه به نشانه‌های سنگ‌های صفراوی باشد.
پانکراتیت – سنگ صفرا
ممکن است وجود سنگ در مجاری صفرا، تخلیه ترشحات پانکراس را مسدود کند . درنتیجه لوزالمعده یا پانکراس دچار التهاب می‌شود که یک وضعیت اورژانسی محسوب می‌شود.
پولیپ کیسه صفرا
پولیپ کیسه صفرا نوعی ضایعه سلولی است که در کیسه صفرا رشد می‌کند. معمولاً بی‌ضرر است و نشانه‌ای ندارد. گاهی اوقات ممکن است زمینه‌ساز ایجاد سرطان کیسه صفرا باشد.
آبسه صفراوی
آبسه صفراوی زمانی ایجاد می‌شود که کیسه صفرا در اثر وجود عفونت ملتهب شود. این عارضه ممکن است به دنبال کولسیستیت حاد رخ دهد.
تشخیص
- سونوگرافی شکمی: یک روش تشخیصی غیرتهاجمی است که در آن یک پروب روی پوست شکم گردش داده می‌شود. این پروب از خود امواج صوتی با فرکانس بالا ساتع می‌کند، درنتیجه ساختارهای موجود در حفره شکمی برای پزشک قابل روئیت خواهند شد. سونوگرافی برای تشخیص سنگ صفراوی و بررسی دیواره کیسه صفرا یک روش بسیار مناسب در نظر گرفته می‌شود.
- اسکن (HIDA) یا کوله سینتیگرافی: یک روش تشخیصی به کمک پزشکی هسته‌ای است که دران یک ماده رنگی رادیواکتیو، از طریق ورید به داخل کیسه صفرا تزریق می‌شود. بر اساس اسکن، اگر صفرا از کبد به داخل کیسه صفرا انتقال نیابد، احتمال وجود کولسیستیت افزایش می‌یابد.
- کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد یا ای آر سی پی (ERCP): یک لوله انعطاف‌پذیر وارد دهان، معده و روده کوچک می‌شود، پس‌ازآن پزشک می‌تواند از طریق این لوله و تزریق ماده حاجب به درون سیستم صفراوی به ارزیابی کیسه صفرا و مجاری آن بپردازد. برای درمان برخی از سنگ‌های صفراوی به کمک برخی از ابزارهای خاص کوچک جراحی، می‌توان از ای آر سی پی کمک گرفت.
- اسکن MRCP یا کلانژیوپانکراتوگرافی با رزونانس مغناطیسی: یک نوع اسکن ام آر آی است که به کمک آن تصاویری با وضوح‌بالا از مجرای صفراوی، پانکراس و کیسه صفرا فراهم می‌کند. تصاویر MRCP برای تعیین نوع درمان یا انجام آزمایش‌های بیشتر، بسیار کمک‌کننده است.
- سونوگرافی آندوسکوپیک: یک پروب سونوگرافی کوچک که در انتهای یک لوله انعطاف‌پذیر تعبیه شده است، از طریق دهان وارد روده می‌شود. این روش در تشخیص وجود سنگ در مجرای صفراوی یا وجود پانکراتیت – سنگ صفرا کمک‌کننده است.
- تصویربرداری به کمک اشعه ایکس: اگرچه ممکن است برای بررسی سایر مشکلات حفره شکمی مورداستفاده قرار گیرد، اما معمولاً اشعه ایکس نمی‌تواند بیماری‌های کیسه صفرا را تشخیص دهد. بااین‌حال، اشعه ایکس ممکن است قادر به تشخیص سنگ‌های صفراوی باشد.
درمان بیماری‌های کیسه صفرا
آنتی‌بیوتیک‌ها
ممکن است التهاب کیسه صفرا در اثر وجود عفونت‌ها ایجاد شده باشد. گرچه معمولاً آنتی‌بیوتیک‌ها التهاب کیسه صفرا برطرف نمی‌کنند، اما می‌توانند از گسترش عفونت جلوگیری به عمل‌آورند.
جراحی کیسه صفرا (کولسیستکتومی)
جراح، کیسه صفرا را از طریق لاپاراسکوپی (چند برش کوچک) یا لاپاراتومی (جراحی باز با برش بزرگتر) حذف می‌کند.
شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
پس از جراحی سرطان کیسه صفرا، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی می‌تواند برای جلوگیری از عود مجدد سرطان مؤثر باشد.
اورسودوکسی کولیک اسید
در افراد مبتلا به سنگ‌های صفراوی که مورد مناسبی برای عمل جراحی نیستند، این داروی خوراکی می‌تواند به‌عنوان یک گزینه درمانی در نظر گرفته شود. اورسودوکسی کولیک اسید می‌تواند در تخریب سنگ‌های کوچک صفراوی که منشأ آن‌ها از کلسترول است، مؤثر باشد. داروی دیگر که در این زمینه کاربرد دارد، چنودیل نامیده می‌شود.
سنگ‌شکنی برون اندامی (لیتوترریپسی)
دستگاه سنگ‌شکن از طریق ارسال امواج از روی شکم بیمار، اقدام به شکستن سنگ‌های صفراوی می‌کند. اگر تعداد سنگ‌ها کم و اندازه آن‌ها کوچک باشد، اثر سنگ‌شکنی مؤثرتر خواهد بود.
استفاده از داروی حلال سنگ
یک سوزن ظریف از طریق پوست به داخل کیسه صفرا وارد می‌شود و مواد شیمیایی خاصی را به داخل آن تزریق می‌کند. درنتیجه سنگ‌های صفراوی حل شده و دفع می‌شوند، این روش به‌ندرت مورداستفاده قرار می‌گیرد.
غذاهای مفید برای کیسه صفرا
داشتن رژیم غذایی سالم و وزن متعادل برای حفظ سلامتی کیسه صفرا ضروری است. در رژیم غذایی باید از میوه‌ها، سبزیجات، گوشت کم‌چرب و فیبر فراوان استفاده شود. غذاهایی که به‌طور خاص برای سلامتی کیسه صفرا مفید هستند، عبارت‌اند از:
- میوه‌ها و سبزیجات تازه و غنی از فیبر: برخی از انواع مناسب آن‌ها عبارت‌اند از: آوکادو، کرنبری، انواع توت‌ها، انگور، خیار و چغندر. کلم بروکلی، فلفل دلمه‌ای و پرتقال نیز دارای فیبر و ویتامین C فراوان هستند که در صورت کمبود آن‌ها، احتمال تشکیل سنگ‌های صفراوی افزایش خواهد یافت. میوه‌های غنی از پکتین مانند سیب، توت‌فرنگی و مرکبات نیز می‌توانند مفید باشند. ترشیجات گزینه‌ای بسیار خوب محسوب می‌شوند، زیرا باعث افزایش جریان صفراوی می‌شوند، اما کسانی که از مشکلات کیسه صفرا رنج می‌برند، نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند.
- گوشت، ماهی و مرغ کم‌چربی
- دانه‌های کامل: ازجمله: جو، غلات سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای. نان و غلات کامل (همراه سبوس)، از گروه‌های مختلف و همراه فیبر بالا.
- لبنیات کم‌چرب
- کافئین موجود در قهوه: مطالعات نشان داده است، مصرف مقادیر متوسط کافئین موجود در قهوه (معمولاً 2 فنجان در روز) می‌تواند خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را کاهش دهد. دریافت کافئین از منابع دیگر به‌غیراز قهوه مانند چای و نوشابه‌ها، چنین اثری را به ثبت نرسانده است.
- نوشیدن آب کافی
- آجیل
غذاهای مضر برای کیسه صفرا
مصرف نکردن برخی از غذاهای خاص می‌تواند در افزایش سلامتی کیسه صفرا مؤثر باشد. برخی از این مواد عبارت‌اند از:
- شیرین‌کننده‌ها، شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده: ازجمله: شربت ذرت با فروکتوز بالا و شکرهای تصفیه شده، که در مواردی همچون: شیرینی‌ها، نوشابه‌ها و غذاهای آماده مورداستفاده قرار می‌گیرند.
- میوه‌ها و سبزیجات منجمد یا کنسرو شده: آن‌ها معمولاً حاوی مواد افزودنی هستند، درنتیجه کار کیسه صفرا را سخت‌تر خواهند کرد.
- غذاهای حاوی آرد سفید: ازجمله: نان سفید، ماکارونی و بسیاری از دسرها.
- تنقلات فرآوری شده: چیپس، کلوچه‌ها، کیک‌ها – تقریباً هر نوع تنقلات بسته‌بندی‌شده می‌تواند برای بدن مضر باشد.
- غذاهای پرچرب: مصرف غذاهای سرخ‌شده، گوشت‌های پرچرب، فراورده‌های لبنی پرچرب و غذاهایی که فراوری می‌شوند باید محدود شود.
- رژیم‌های کم‌کالری: به معنای خوردن کمتر از 1000 کالری در روز است. این رژیم غذایی می‌تواند احتمال تشکیل سنگ صفراوی را افزایش دهد.
